Γράφει ὁ Lucas Leiroz*
Από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, η προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης έχει επικεντρωθεί στην Ουκρανία. Οι ρωσικές εισβολές στη χώρα συγκλόνισαν τα δυτικά μέσα ενημέρωσης και προκάλεσαν φόβο για την πιθανότητα μιας νέας σύγκρουσης σε παγκόσμια κλίμακα. Μέχρι στιγμής, εκατοντάδες χιλιάδες ζωές έχουν χαθεί στο πεδίο της μάχης, εκτός από μια μεγάλη κρίση με μεταναστευτικές, οικονομικές, κοινωνικές και αγροτο-διατροφικές επιπτώσεις.
Ωστόσο, θα ήταν απερίσκεπτο και λανθασμένο να πούμε ότι όλα ξεκίνησαν τον Φεβρουάριο του 2022. Υπήρχαν συνεχείς συγκρούσεις εντός της ουκρανικής επικράτειας τουλάχιστον από το 2014, όταν, ως αποτέλεσμα της φιλοδυτικής στροφής που πήρε η Χούντα του Μαϊντάν, οι αυτονομιστικές πολιτοφυλακές διαμορφώθηκαν στα ανατολικά της χώρας ως τρόπος λαϊκής αντίστασης ενάντια στις επιθέσεις των δυνάμεων του Κιέβου στον εθνικά ρωσικό πληθυσμό της περιοχής.
Αξίζει, ωστόσο, να αναρωτηθούμε εάν όλες αυτές οι πολιτικές θα είχαν πράγματι υλοποιηθεί μόνο βασιζόμενες στις δυνατότητες των ενόπλων δυνάμεων μιας χώρας όπου τα δύο τρίτα του πληθυσμού αποτελούνται από ρωσόφωνους και το 80% όλων των πολιτών είναι μέλη του Πατριαρχείου Μόσχας. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι υπήρχε μια τεράστια αντιπροσωπεία υπηρεσιών σε μια ομάδα παραστρατιωτικών πολιτοφυλακών ενσωματωμένων στο ουκρανικό κράτος, των οποίων η πίστη φαινόταν περιορισμένη στην κυβέρνηση που προέκυψε από την «επανάσταση του 2014».
Μεταφέροντας νεοναζιστικά σύμβολα και υποστηρίζοντας μια εξτρεμιστική, ρατσιστική και ουσιαστικά αντιρωσική ιδεολογία, πολιτοφυλακές όπως το τάγμα Azov, Pravyi Sektor, Aidar, S14, Svoboda, μεταξύ άλλων, ήταν θεμελιώδεις σύμμαχοι της φιλοδυτικής κυβέρνησης εναντίον του λαού Donbass, και έγινε ο κεντρικός στόχος της συνεχιζόμενης ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης της Ρωσίας, της οποίας ο κύριος στόχος είναι η «αποναζιστοποίηση» της Ουκρανίας.
Στην επίσημη ομιλία της, η «Δύση» -εννοείται εδώ ως η ομάδα των χωρών-μελών ή συμμάχων του Οργανισμού Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ)- αρνείται την ύπαρξη νεοναζιστικού φαινομένου στην Ουκρανία, αλλά, ταυτόχρονα, αυτές οι πολιτοφυλακές, στην πραγματικότητα, υπάρχουν, πολεμούν και φέρουν σύμβολα που παραπέμπουν στο Τρίτο Ράιχ, δημιουργώντας αμφιβολίες για το πώς να ερμηνευτεί η κατάσταση από επιστημονική άποψη και χωρίς ιδεολογικά και πολεμικά πάθη.
1. Σύντομη ιστορική πλαισίωση
Μεταξύ Νοεμβρίου 2013 και Φεβρουαρίου 2014, η Ουκρανία ήταν η αρένα μιας σειράς βίαιων διαδηλώσεων και εξεγέρσεων σε αυτό που έγινε γνωστό ως «Euromaidan». Το όνομα αναφέρεται στον συνδυασμό των λέξεων Μαϊντάν, η πλατεία του Κιέβου όπου συγκεντρώθηκαν οι διαδηλώσεις, και Ευρώ, σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), μια οργάνωση με την οποία οι διαδηλωτές ζήτησαν μεγαλύτερη ενσωμάτωση και πιθανή ένταξη από το ουκρανικό κράτος .
Αφορμή για τις διαδηλώσεις ήταν η άρνηση του τότε Προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς να ακολουθήσει ένα πολιτικό πρόγραμμα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και η απόφαση να υιοθετήσει μια πιο ουδέτερη εξωτερική πολιτική έναντι της Ρωσίας. Καθώς εξελίσσονταν τα γεγονότα, τα αιτήματα των ηγετών των ανταρτών συνδυάστηκαν με ένα ευρύ φάσμα μέτρων κατά της διαφθοράς και υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που οδήγησαν σε ένα κύμα κριτικής κατά της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς. Ο πρόεδρος, μετά από γύρους διαπραγματεύσεων με την αντιπολίτευση, παραιτήθηκε επίσημα στις 23 Φεβρουαρίου 2014.
Η Ρωσική Ομοσπονδία, οι σύμμαχοί της και οι αναλυτές της σε όλο τον κόσμο ερμήνευσαν τις διαμαρτυρίες του Euromaidan ως μια «έγχρωμη επανάσταση» (7, σελ. 66), μέρος της «Παγκόσμιας Άνοιξης», που γινόταν σε όλο τον κόσμο για κάποια χρόνια, προώθηση των αλλαγών καθεστώτων εις βάρος των αντιδυτικών κυβερνήσεων - οδηγώντας στην άνοδο φιλελεύθερων-δημοκρατικών καθεστώτων των οποίων η εξωτερική πολιτική ήταν σχεδόν πάντα διατεθειμένη να ευθυγραμμιστεί με το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ως συνέπεια του αντιρωσικού χαρακτήρα της αλλαγής του καθεστώτος, μία από τις πρώτες πράξεις του ουκρανικού κοινοβουλίου μετά την ανάληψη της προσωρινής κυβέρνησης ήταν η κατάργηση του νόμου για τις επίσημες γλώσσες, ο οποίος εγγυόταν την εγκυρότητα της χρήσης της ρωσικής γλώσσας στην έγγραφα και δημόσια γραφεία σε περιοχές με ρωσική πλειοψηφία (17). Η εξέγερση των ρωσικών πληθυσμών ήταν άμεση, πυροδοτώντας μια μεγάλη κοινωνική κρίση στη ρωσόφωνη περιοχή της Κριμαίας. Με την αύξηση των εντάσεων και το επικείμενο ξέσπασμα μιας εθνοτικής σύγκρουσης, μετά από δημοψήφισμα που επιβεβαίωσε τη λαϊκή επιθυμία να ενσωματωθεί η Κριμαία στη Ρωσία, τον Μάρτιο του 2014, πραγματοποιήθηκε ρωσική επέμβαση στην περιοχή. Χωρίς ουκρανική στρατιωτική απάντηση και με ευρεία λαϊκή υποστήριξη, η επανένταξη της Κριμαίας στη Ρωσία πραγματοποιήθηκε ειρηνικά, αν και το Κίεβο συνεχίζει να διεκδικεί την κυριαρχία στην Κριμαία.
Η ρωσική επέμβαση, ωστόσο, παρέμεινε περιορισμένη στην Κριμαία και δεν επεκτάθηκε σε άλλες περιοχές της Ουκρανίας με ρωσική πλειοψηφία. Στην περιοχή του Ντονμπάς, οι λαϊκές διαμαρτυρίες ενάντια στις αντιρωσικές πολιτικές προκάλεσαν στρατιωτική απάντηση από το Κίεβο όταν, το καλοκαίρι του 2014, μετά από αποτυχημένες προσπάθειες διαπραγματεύσεων μεταξύ τοπικών ηγετών και κυβερνητικών εκπροσώπων, σημειώθηκαν οι πρώτες βομβιστικές επιθέσεις στο Ντόνετσκ και το Λούγκανσκ, πόλεις που τότε άρχισε να διεκδικεί την κυριαρχία από το Κίεβο, με αποκορύφωμα μια μεγάλης κλίμακας εμφύλια σύγκρουση.
Τον Σεπτέμβριο του 2014, εκπρόσωποι του Ντονμπάς συναντήθηκαν με Ρώσους, Ουκρανούς και Ευρωπαίους διπλωμάτες στο Μινσκ, πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, και υπέγραψαν πρωτόκολλο που συμφωνεί για άμεση κατάπαυση του πυρός, αμοιβαία αμνηστία για τους μαχητές και ευρεία αυτονομία για τις Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ και του Λουγκάνσκ (DRP και RPL ). Η συμφωνία, ωστόσο, παραβιάστηκε επανειλημμένα από τις ουκρανικές δυνάμεις και δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ.
Η Ρωσική Ομοσπονδία, παρά τα συνεχή αιτήματα για υποστήριξη από τις Δημοκρατίες, μέχρι τον Φεβρουάριο του 2022, αρνήθηκε να λάβει θέση στη σύγκρουση ή να αναγνωρίσει το DPR και το RPL ως κυρίαρχα κράτη. Η ρωσική στάση επί οκτώ χρόνια παρέμεινε αυτή ενός παρατηρητή των Συμφωνιών του Μινσκ, αναγνωρίζοντας το Ντονμπάς ως αυτόνομη περιοχή εντός του κυρίαρχου χώρου του Κιέβου.
Αντιμέτωπη με συνεχείς παραβιάσεις του Πρωτοκόλλου από το Κίεβο, το 2021, η Μόσχα προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επισυνάπτοντας δικαστική απόφαση που κατήγγειλε εγκλήματα πολέμου και διεθνείς παραβιάσεις που διέπραξαν ουκρανικές δυνάμεις (12). Στη διαδικασία, ωστόσο, δεν παρευρέθηκαν οι δικαστές του Δικαστηρίου, με αποκορύφωμα την αποτυχία ειρήνευσης της σύγκρουσης με νομικά μέσα.
Στις 21 Φεβρουαρίου 2022, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν υπέγραψε διάταγμα με το οποίο αναγνώριζε το ΛΔΚ και το RPL ως ανεξάρτητα κράτη, αλλάζοντας τη θέση της Ρωσίας στη σύγκρουση μετά από οκτώ χρόνια. Στην ίδια πράξη, υπογράφηκαν συμφωνίες συνεργασίας στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας, οι οποίες θα επέτρεπαν, τρεις ημέρες αργότερα, την έναρξη της Ρωσικής Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης στην Ουκρανία, της οποίας οι διακηρυγμένοι στόχοι είναι η «αποστρατικοποίηση» και η «αποναζιστοποίηση» του Κιέβου.
2. Ο αντιρωσικός υπερεθνικισμός της Ουκρανίας
Οι δύο κεντρικοί στόχοι της ρωσικής επιχείρησης στην Ουκρανία τράβηξαν την προσοχή του κόσμου, δημιουργώντας πολλαπλές απόψεις μεταξύ ικανών αναλυτών. Το να μιλάμε για «αποστρατιωτικοποίηση» ακούγεται αρκετά άμεσο και κυριολεκτικό. Η ρωσική κυβέρνηση διαμαρτύρεται εδώ και καιρό για την υπερβολική παρουσία δυτικών στρατευμάτων στην Ουκρανία και την επακόλουθη απειλή για τη ρωσική εθνική ασφάλεια (6, σ. 485-490).
Ωστόσο, όταν προχωράμε στην ανάλυση του τι θα ήταν η «αποναζιστοποίηση» της Ουκρανίας, εμφανίζεται ένας τεράστιος κατάλογος αμφιβολιών στη δυτική νοοτροπία. Για να αναλύσουμε κατάλληλα το θέμα της αποναζιστοποίησης, θα πρέπει πριν δώσουμε προσοχή στον ίδιο τον ουκρανικό ναζισμό.
Για να εμβαθύνουμε στο θέμα, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε πρώτα την ίδια την ουσία του ουκρανικού εθνικισμού. Όπως εξηγούν οι Krashennikova και Surzhik (8, σελ. 30-126), ο ουκρανικός εθνικισμός, από την ίδρυσή του, σχετιζόταν με ερεθίσματα από τις δυτικές δυνάμεις για την αποσταθεροποίηση της ρωσικής εθνικής ενότητας. Ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η Αυστροουγγαρία και η Γερμανία, κατέβαλαν οικονομικές και πολιτικές προσπάθειες για να τονώσουν την αντιρωσική ξενοφοβία μεταξύ των Ουκρανών. Αυτή η πολιτική πρακτική αργότερα κληρονομήθηκε από τους Αμερικανούς.
Η θεωρητική βάση αυτού του εθνικισμού προήλθε από ρατσιστές συγγραφείς που άρχισαν να διαδίδουν την πεποίθηση ότι η Ουκρανία θα ήταν ένα είδος «καθαρού σλαβικού έθνους», σε αντίθεση με τους «Ρώσους Ασιάτες». Κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του Τρίτου Ράιχ, αυτή η ιδεολογία κέρδισε μεγάλη δημοτικότητα μεταξύ των συμπαθούντων των Ναζί, συμβάλλοντας στη δημιουργία ένοπλων πολιτοφυλακών που συμμάχησαν με το Βερολίνο εναντίον της Μόσχας.
Τον 20ο αιώνα, οι αποσχιστικές παρορμήσεις στη Σοβιετική Ουκρανία ξεσήκωσαν πολιτικά πάθη με αρκετούς από τους εχθρούς της Ρωσίας στη διεθνή σκηνή, γεγονός που οδήγησε σε προσέγγιση των πρώτων Ουκρανών εθνικιστών με τη νοημοσύνη του Γερμανικού Ναζιστικού Κόμματος. Το πρόβλημα, όμως, προέρχεται από ακόμη νωρίτερα.
Όπως γνωρίζουμε, η Ρωσία και η Ουκρανία είναι βαθιά στενά έθνη στην ιστορία τους. Αυτό που σήμερα αποκαλούμε Ρωσία προέκυψε από την αρχαία Ρωσία του Κιέβου, όταν ο αυτοκράτορας Βλαντιμίρ ασπάστηκε τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, την επίσημη θρησκεία της Ανατολικής Ελληνορωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντινή Αυτοκρατορία), καθιερώνοντας τη Ρωσία ως κληρονόμο της ρωμαϊκής κληρονομιάς.
Η φυσική ενότητα μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών -ή, καλύτερα, μόνο μεταξύ Ρώσων, αφού μέχρι τότε δεν είχε καν νόημα να μιλάμε για την "Ουκρανία" ως κάτι ξεχωριστό από τη Ρωσία - έγινε αντιληπτό με την πάροδο του χρόνου ως κεντρικό σημείο προς ανάλυση. από στρατηγική άποψη. Οι εχθροί της Ρωσίας κατάλαβαν ότι, για να νικήσουν τη Ρωσία, θα ήταν απαραίτητο να αποσταθεροποιηθεί η ενότητά της.
Ο ίδιος ο Βρετανός γεωγράφος Halford Mackinder (1, σ. 228-236), ένας από τους ιδρυτές της γεωπολιτικής, ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με Ρώσους αντιφρονούντες κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου για να τους κάνει συμμάχους και για να υποστηρίξουν την ουκρανική ανεξαρτησία και τον κατακερματισμό της Ρωσίας. Έκτοτε, ο διαχωρισμός των λαών της αρχαίας Ρωσίας ήταν δυτική εμμονή.
Αυτή η κατάσταση εθνικιστικής επιρροής και προώθησης του αυτονομισμού στη Ρωσία επιδεινώθηκε δραστικά από τον ναζιστικό παρεμβατισμό και τον επεκτατισμό. Το Βερολίνο είδε στον ουκρανικό εθνικισμό μια ευκαιρία να κατακερματίσει τον εχθρό, γι' αυτό επένδυσε πολλά στη στρατολόγηση Ουκρανών σοβινιστών για τις διεθνείς λεγεώνες του.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εθνικιστικών εχθροτήτων, μια συγκεκριμένη προσωπικότητα από το πρώτο μισό του 20ου αιώνα θα αναδυόταν ως «μάρτυρας-σύμβολο» του ουκρανικού αγώνα για «εθνική απελευθέρωση». Γεννημένος σε ένα καθολικό και δυτικό σπίτι στη Γαλικία, ο Στέπαν Μπαντέρα (11) (1909-1959) θα γινόταν το σύμβολο του ουκρανικού εθνικισμού και του αγώνα για «απελευθέρωση» από τη Ρωσία. Ο Μπαντέρα ηγήθηκε του κινήματος γνωστό ως «Ουκρανικός Αντάρτικος Στρατός», έχοντας συνεργαστεί με τους Ναζί κατά τη διάρκεια της κατοχής της Πολωνίας για να αναπτύξει κοινές στρατηγικές για να επιτεθεί στη Σοβιετική Ρωσία.
Το Μπαντεριστικό σχέδιο συνίστατο στη δημιουργία συμμαχίας με το Βερολίνο ως ένα αρχικό βήμα για την ήττα του σοβιετικού κομμουνισμού και στη συνέχεια στην εγγύηση της «ανεξαρτησίας» της Ουκρανίας μέσω της εδραίωσης ενός Εθνικού Κράτους που θα συμμαχούσε με τη Γερμανία. Στην καριέρα του, ο Μπαντέρα έχει αποδεδειγμένα συνεργαστεί με τις φυλετικές διώξεις στην Ουκρανία και την Πολωνία, συμμετέχοντας ενεργά στο Ολοκαύτωμα και σε άλλα εγκλήματα των Ναζί, χωρίς να περιορίζεται απλώς στον ρόλο ενός «απλού» αντισοβιετικού μαχητή.
Είναι γνωστό από ξεκάθαρα αποδεικτικά έγγραφα ότι ο Μπαντέρα εξοντώθηκε σε επιχείρηση πληροφοριών που διεξήχθη από σοβιετικούς πράκτορες. Τη στιγμή του θανάτου του, ο Ουκρανός ηγέτης δεν αναγνωρίστηκε ως «ήρωας» ή «μάρτυρας», ούτε από τον λαό του ούτε από τη Δύση, η οποία δεν χρειάστηκε ποτέ τον Μπαντέρα για να καθοδηγήσει τις αντιρωσικές στρατηγικές της. Στην εποχή του, ο Μπαντέρα συνδέθηκε πάντα αυστηρά με τις ατζέντες που υπερασπιζόταν: τον υπερεθνικισμό και τον ναζισμό. Και, τη στιγμή του θανάτου του, το 1950, τέτοιες σημαίες δεν ευχαριστούσαν καμία πλευρά της ανερχόμενης διπολικής παγκόσμιας τάξης.
Ωστόσο, ο ουκρανικός υπερεθνικισμός δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει. Η πολιτική της δύναμη εξουδετερώθηκε κατά τις δεκαετίες της σοβιετικής κυριαρχίας, αλλά ένα νέο μαχητικό πνεύμα εμφανίστηκε όταν κατέρρευσε ο κομμουνισμός, μεταξύ του τέλους της δεκαετίας του 1980 και των αρχών της δεκαετίας του 1990. Για πρώτη φορά, η Ουκρανία δημιουργήθηκε ως χώρα, με τη μορφή ενός κυρίαρχου Εθνικού Κράτους, εκφράζοντας κάθε μορφή εθνικισμού και εξτρεμιστικού, ξενοφοβικού φασισμού.
Για παράδειγμα, το 1992, σχεδόν αμέσως μετά τη σοβιετική κατάρρευση, εμφανίστηκε το «Κονγκρέσο των Εθνικιστών της Ουκρανίας». Αυτό ήταν ένα ακροδεξιό κίνημα που ανέστησε τη μνήμη του γαλικιανού μπαντεριστικού εθνικισμού και λειτούργησε ως προηγούμενο για την εμφάνιση ενός ακόμη μεγάλου καταλόγου οργανώσεων και πολιτικών κομμάτων με παρόμοιο ιδεολογικό προσανατολισμό. Με τον καιρό, πολλές από αυτές τις οργανώσεις άρχισαν να σχηματίζουν ένοπλες πολιτοφυλακές «αυτοάμυνας», συμβάλλοντας σε μια πολιτική ατμόσφαιρα έντασης και εχθρότητας.
Ένα νέο υπερεθνικιστικό πνεύμα παρατηρήθηκε μετά το Euromaidan, όταν, το 2014, αυτές οι ομάδες που κληρονόμησαν τον εθνικισμό της Γαλικίας άρχισαν να λαμβάνουν άμεση κρατική υποστήριξη, το πιο διαβόητο από τα οποία ήταν το τάγμα Azov, που ιδρύθηκε την ίδια χρονιά με το Maidan, συγκεντρώνοντας χιλιάδες μαχητές πιστούς στην αντιρωσική πολιτική χούντα που ανέλαβε την εξουσία μετά τις διαδηλώσεις στο Κίεβο.
Με απόφαση του Arsen Avakov, Υπουργού Εσωτερικών επί κυβέρνησης Πέτρο Ποροσένκο, το τάγμα Αζόφ και οι συμμαχικές πολιτοφυλακές της εντάχθηκαν στο Ουκρανικό Υπουργείο Εσωτερικών, δίνοντας αστυνομικές εξουσίες ως βοηθητική παραστρατιωτική δύναμη. Στην πράξη, το μέτρο παγίωσε μια σταδιακή διαδικασία θεσμοθέτησης του μπαντεριστικού υπερεθνικισμού στο ουκρανικό κράτος.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η μπαντεριστική κληρονομιά φέρνει μαζί της ένα τεράστιο ιδεολογικό βάρος που αναφέρεται επίσης στον τόπο γέννησης και την κύρια πολιτική δραστηριότητα του Ουκρανού ηγέτη. Η Γαλικία ήταν ένα βασικό σημείο στη χιτλερική στρατηγική επίθεσης στη Σοβιετική Ένωση, αφού είχε ιδρυθεί ακόμη και μια «Περιοχή της Γαλικίας» υπό γερμανική διοίκηση στην περιοχή, εκτός από ένα ολόκληρο τάγμα των Waffen-SS κατά τα χρόνια της Επιχείρησης Barbarosa. Ο τόπος, από την εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν το επίκεντρο του αντιρωσικού και φασιστικού εθνικισμού.
Η «γαλλικοποίηση» (13, σελ. 211-225) – «Banderization» (3, 2022) – της Ουκρανίας, όπως κάθε πολιτικό φαινόμενο, δεν ήταν μια ενιαία και γραμμική διαδικασία. Υπήρξαν στιγμές ανόδου και πτώσης στη θεσμική προσήλωση στον υπερεθνικισμό. Το 2010, για παράδειγμα, ο Πρόεδρος Βίκτορ Γιούσενκο καθόρισε τον Στέπαν Μπαντέρα μεταθανάτια ως «εθνικό ήρωα», αποτελώντας ένα από τα κορυφαία σημεία του εχθρικού προς τη Ρωσία εθνικισμού που είχε διαμορφωθεί από το 1992. Ωστόσο, με τον Γιανουκόβιτς το Κίεβο πήρε πιο ουδέτερες και αμερόληπτες θέσεις στην σχέση με τη Μόσχα, κάτι πού θα αντιστραφεί μετά το Euromaidan.
Ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, ωστόσο, είναι ότι από το 2014 ο υπερεθνικισμός έχει εισέλθει σε μια άνευ προηγουμένου κλιμάκωση στο Κίεβο, που τροφοδοτείται τόσο από την πολιτική βούληση μιας φιλοδυτικής κυβέρνησης όσο και από τα συμφέροντα εξωτερικών παραγόντων στην Ανατολική Ευρώπη.
3. Η θεσμική λειτουργικότητα του ουκρανικού υπερεθνικισμού
Ιδεολογικά, γνωρίζουμε ότι ο υπερεθνικισμός χρησίμευσε ως οδηγός για μια φιλοδυτική και αντιρωσική στροφή σε ένα ουκρανικό πολιτικό πλαίσιο ευθυγραμμισμένο με το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η πραγματιστική και λειτουργική πτυχή αυτών των εξτρεμισμών πρέπει επίσης να αναλυθεί.
Πρώτα απ 'όλα, είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η Ουκρανία και η Ρωσία, παρά τις πρόσφατες αντιπαλότητες, συνεχίζουν να είναι εξαιρετικά συνδεδεμένα έθνη. Η πλειοψηφία του ουκρανικού πληθυσμού γνωρίζει τη ρωσική γλώσσα, η οποία είναι η μόνη που ομιλείται σε μεγάλες περιοχές της Ουκρανίας. Υπάρχει, με την ίδια έννοια, υψηλός βαθμός εθνοτικής ανάμειξης, με εθνοτικά ρωσικές και ουκρανικές οικογένειες να διατηρούν κοινούς δεσμούς, γάμους και κάθε είδους συναναστροφή. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η θρησκεία της πλειοψηφίας του ουκρανικού πληθυσμού, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία αποτελεί τμήμα του Πατριαρχείου Μόσχας, καθώς η Ουκρανία βρίσκεται υπό την κανονική επικράτεια της Μόσχας.
Μπροστά σε ένα τέτοιο σενάριο, είναι προφανές ότι θα ήταν δύσκολο να πραγματοποιηθεί ένα πολιτικό πρόγραμμα «απορωσοποίησης» της Ουκρανίας με μόνο δυνάμεις πιστές στο κράτος. Ο ουκρανικός στρατός, ο οποίος κινητοποιήθηκε για να πολεμήσει στο Ντονμπάς, για παράδειγμα, περιλαμβάνει επίσης Ρώσους, Ρωσόφωνους και Ορθόδοξους Χριστιανούς στις τάξεις του. Οποιαδήποτε εκτίμηση κινδύνου θα υποδείκνυε μια σειρά προβλημάτων στη στρατηγική του Κιέβου για την καταπολέμηση της ρωσικής εθνότητας μόνο με τις τακτικές της δυνάμεις.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι εξτρεμιστικές πολιτοφυλακές έχουν γίνει βασικό σημείο στην ουκρανική στρατηγική. Ομάδες υπερεθνικιστικών, που προηγουμένως συνδέονταν με την εικόνα απλών ριζοσπαστικών συμμοριών, άρχισαν να δομούνται ως οργανωμένες παράλληλες δυνάμεις, με δημόσια και ιδιωτική υποστήριξη από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες, υψηλή αγοραστική δύναμη για εξοπλισμό, όπλα και πυρομαχικά.
Για τα σχέδια ενός πολιτικού καθεστώτος που τείνει πλήρως προς μια φιλοδυτική ευθυγράμμιση και μια αντιρωσική εξωτερική πολιτική, ο οπλισμός των νεοναζιστικών πολιτοφυλακών ήταν απλώς ένας τρόπος απόκτησης στρατηγικού πλεονεκτήματος μέσω της ενίσχυσης συγκεκριμένων ομάδων που προηγουμένως είχαν δεσμευτεί σε ιδεολογικό επίπεδο. αίσθημα μίσους προς οτιδήποτε αφορά τη Ρωσία – συμπεριλαμβανομένων εθνικών, γλωσσικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών παραγόντων. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτά τα τάγματα ήταν θεμελιώδεις σύμμαχοι της κυβέρνησης σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Η ιδεολογική τους δέσμευση για την καταστροφή οποιασδήποτε ρωσικής μνήμης στο ουκρανικό έδαφος θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της χούντας του Μαϊντάν πολύ πιο κερδοφόρα από τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις που συγκέντρωσαν μεταξύ των μαχητών τους ανθρώπους που μιλούν ρωσικά και μοιράζονται τις ίδιες θρησκευτικές πεποιθήσεις με τους εχθρούς τους .
Λαμβάνοντας υπόψη όλους αυτούς τους παράγοντες, σε μια άλλη ευκαιρία (10), διατύπωσα ένα συγκριτικό μοντέλο μεταξύ της λειτουργίας των ουκρανικών νεοναζιστικών πολιτοφυλακών στη δομή της Χούντας του Μαϊντάν με τη λειτουργία των Waffen-SS κατά τη διάρκεια του γερμανικού Drittes Reich . Ως γνωστόν, η προαναφερθείσα πολιτοφυλακή λειτούργησε ως δύναμη διπλής θωράκισης του Ναζιστικού Κόμματος, με αποκλειστική πίστη στη φιγούρα του Αδόλφου Χίτλερ, όντας εκτός των τακτικών ενόπλων δυνάμεων.
Στην πράξη, το νόημα αυτού του είδους δράσης είναι απλό να κατανοηθεί: ενώ οι ένοπλες δυνάμεις υπηρετούν το κράτος, οι κομματικές πολιτοφυλακές εξυπηρετούν συγκεκριμένα κόμματα, πολιτικούς και χούντες, ανεξάρτητα από την τρέχουσα διαμόρφωση της κυβέρνησης. Αυτό σημαίνει ότι εάν οποιαδήποτε στιγμή οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις επαναστατούσαν κατά της κυβέρνησης του Χίτλερ, επιχειρούσαν πραξικόπημα ή παραδόντουσαν σε ξένες δυνάμεις, τα στρατεύματα Waffen-SS θα αναλάμβαναν δράση, κηρύσσοντας τον πόλεμο στις κρατικές δυνάμεις και ξεκινώντας μια εμφύλια σύγκρουση. εγγυώνται την εξουσία του μοναδικού θεσμού που υπηρέτησαν, του Ναζιστικού Κόμματος.
Οι ουκρανικές υπερεθνικιστικές πολιτοφυλακές δρουν με πανομοιότυπο ή πολύ παρόμοιο τρόπο, χρησιμεύοντας ως ειδική προστασία και διπλή θωράκιση για τη Χούντα του Μαϊντάν. Είναι δυνατόν να υποθέσουμε ότι εάν τελικά εκλεγόταν στο Κίεβο ένας φιλορώσος πρόεδρος της Ουκρανίας ή αν υπήρχε μια στρατιωτική εξέγερση κατά της κυβέρνησης, τέτοιες παράτυπες δυνάμεις θα πολεμούσαν για να προστατεύσουν τον συνασπισμό ατόμων και οργανώσεων που κατείχε την εξουσία από το Euromaidan.
Εν ολίγοις, αυτές οι πολιτοφυλακές εργάζονται για το σχέδιο μιας αντιρωσικής Ουκρανίας και η τρέχουσα ένταξή τους στο κράτος οφείλεται μόνο στο πλαίσιο της θεσμοθέτησης μιας ριζοσπαστικής φιλοδυτικής ιδεολογίας. Σε οποιαδήποτε ενδεχόμενη θεσμική αλλαγή, θα ήταν προβλέψιμο ότι τέτοιες δυνάμεις θα εμπλέκονταν σε εμφύλιο πόλεμο ως έσχατη λύση για την προστασία της Χούντας του Μαϊντάν.
Βασίζεται σε αυτήν την αντίληψη των νεοναζιστικών πολιτοφυλακών ως αποκλειστικών δυνάμεων προστασίας για το Μαϊντάν, παράλληλα με τις ένοπλες δυνάμεις, ότι μπορούμε να κατανοήσουμε μερικές από τις πολλαπλές έννοιες που εμπλέκονται στον ρωσικό λόγο της «αποναζιστοποίησης».
4. Η βαθειά έννοια της «αποναζιστοποίησης»
Για να κατανοήσουμε τη ρωσική έννοια της αποναζιστοποίησης, κάναμε μια αρχική προσπάθεια να περιγράψουμε σε γενικές γραμμές τι θα ήταν ο ουκρανικός νεοναζισμός. Ωστόσο, είναι σημαντικό να ορίσουμε πρώτα τι ακριβώς θα ήταν ο «ναζισμός» στη ρωσική αντίληψη.
Για μια χώρα της οποίας η ιστορία έχει επηρεαστεί βαθιά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η έννοια του «ναζισμού» είναι ίσως κυριολεκτική και αναφέρεται στη φρίκη που βίωσε ο ρωσικός λαός κατά τη γερμανική εισβολή, ξεκινώντας τη δραματική και ηρωική νίκη της Μόσχας στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο.
Υπάρχει, ωστόσο, μια πιο σύγχρονη και άμεση πτυχή αυτής της έννοιας, η οποία μπορεί να βρεθεί στη νομοθεσία της ίδιας της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Το 2014 εφαρμόστηκε στη Μόσχα ο «Νόμος κατά της αποκατάστασης του ναζισμού», ως κανόνας που προστατεύει τη μνήμη του ρωσικού αγώνα κατά των Γερμανών εισβολέων και καθιστά παράνομη την πράξη ασέβειας ή δυσφήμισης των συμβόλων της ρωσικής στρατιωτικής δόξας (9). Στην πράξη, ο νόμος ποινικοποιεί κάθε πράξη που θα μπορούσε να θεωρηθεί «ρωσοφοβική», καθώς στόχος του είναι η διασφάλιση του σεβασμού στη μνήμη των ηρώων και των θυμάτων, εις βάρος της φιγούρας του ναζισμού - πράγμα που γίνεται πλέον κατανοητό στο παραπάνω. -ιδεολογικό επίπεδο, φτάνοντας σε καθεστώς «αιώνιου εχθρού» του ρωσικού λαού.
Για τη Ρωσία, και ακόμη πιο εμφατικά για τη Ρωσία μετά το 2014, ναζισμός σημαίνει ρωσοφοβία. Η συζήτηση γύρω από την αποκατάσταση της ορμής του ναζισμού στη Μόσχα ακριβώς ως αντίδραση στα γεγονότα στην Ουκρανία. Δεν είναι τυχαίο ότι το σχέδιο του προαναφερθέντος νόμου, το οποίο είχε προταθεί το 2009 και αγνοήθηκε από τη Βουλή, επαναλήφθηκε, εγκρίθηκε γρήγορα στο νομοθετικό σώμα και υπογράφηκε από την Εκτελεστική εξουσία σε διάστημα μερικών μηνών. Το ουκρανικό υπερεθνικιστικό φαινόμενο και οι επιπτώσεις του στον ρωσικό λαό έχουν αναζωπυρώσει την ανησυχία για την αναζωπύρωση του ιστορικού εχθρού, απαιτώντας αποτελεσματικές ενέργειες κατά οποιασδήποτε και όλων των πράξεων που δεν σέβονται τη μνήμη και την κληρονομιά των ηρώων του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.
Η Ουκρανία, υπό αυτή την έννοια, θα θεωρηθεί από τη Μόσχα ως ο κόμβος ενός νεοναζιστικού φαινομένου λόγω της θεσμικής ενθάρρυνσης της ρωσοφοβίας και της δυσφήμησης της ρωσικής μνήμης. Για τη Ρωσία, η εξουδετέρωση αυτού του φαινομένου θα ήταν ένα μέτρο εθνικής έκτακτης ανάγκης, δεδομένης της απειλής που αντιπροσωπεύει ο ναζισμός - και, προφανώς, μια τέτοια εξουδετέρωση θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με μια στρατιωτική δύναμη ικανή να καταστείλει την πιθανότητα επιθετικότητας των ουκρανικών ρωσοφοβικών ομάδων.
Πρέπει επίσης να τονιστεί το θεσμικό νόημα της διαδικασίας αποναζιστοποίησης. Αν για τον συνασπισμό του Μαϊντάν οι νεοναζιστικές πολιτοφυλακές λειτουργούσαν ως θωράκιση τα τελευταία οκτώ χρόνια, από την άλλη πλευρά, για τους Ρώσους αυτό το θεσμικό σύστημα που ισχύει από το 2014 θα ήταν ένα είδος αιχμαλωσίας για τις τακτικές δυνάμεις του Κιέβου .
Αυτή η προοπτική μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πιο ξεκάθαρα τις προθέσεις του ίδιου του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, όταν, στις 25 Φεβρουαρίου, κάλεσε τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις να καταλάβουν την εξουσία (2). Εκείνη την εποχή, ο Ρώσος ηγέτης δήλωσε ότι θα ήταν «πιο εύκολο» να διαπραγματευτεί με τον ουκρανικό στρατό στην εξουσία παρά με τους «νεοναζί που κατέλαβαν το Κίεβο». Στην πράξη, ο Πούτιν επισημοποίησε μόνο στην ομιλία του την προηγουμένως σιωπηρή ρωσική άποψη ότι το ουκρανικό κράτος κρατούνταν αιχμάλωτο από παράλληλες υπερεθνικιστικές δυνάμεις. Από εκείνη τη στιγμή, αυτές οι δυνάμεις θα εξουδετερώνονταν από τη ρωσική στρατιωτική δράση, η οποία θα επέτρεπε στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις να επέμβουν στην κυβέρνηση και να επιδιώξουν μια ειρηνευτική συμφωνία χωρίς τη συγκατάθεση της Χούντας του Μαϊντάν.
Δυστυχώς, ωστόσο, ο δυτικός παρεμβατισμός εμπόδισε τον ουκρανικό στρατό να δράσει και να επιτευχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία.
συμπεράσματα
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι δυνατό να εξαχθούν ορισμένα εν μέρει συμπεράσματα σχετικά με αυτό που ονομάζουμε «ουκρανικό νεοναζισμό»:
Ο ρωσοφοβικός υπερεθνικισμός στην Ουκρανία είναι πραγματικός και ιστορικά σταθερός, βαθιά συνδεδεμένος με τη ναζιστική ιδεολογία από την αρχή της.
Αυτό το φαινόμενο αυξήθηκε μετά το πραξικόπημα του 2014 και οι εξτρεμιστικές συμμορίες ανυψώθηκαν από τη φιλοδυτική κυβέρνηση στο καθεστώς των βοηθητικών δυνάμεων που ενσωματώθηκαν στο Υπουργείο Εσωτερικών.
Τέτοιες πολιτοφυλακές ήταν ένα κεντρικό σημείο στη στρατηγική της Ουκρανίας για την απορωσοποίηση, η οποία περιελάμβανε την προώθηση πολιτικών εθνικής και πολιτιστικής γενοκτονίας.
Και, με την ίδια έννοια, αξίζει να πούμε για τη ρωσική έννοια της «αποναζιστοποίησης» ότι:
Η ρωσική αντίληψη του «ναζισμού» περιλαμβάνει κάθε εκδήλωση μίσους ή ασέβειας για τη ρωσική κουλτούρα και τη στρατιωτική της ιστορία.
Η Ουκρανία έχει αρχίσει να θεωρείται ως ένα είδος παγκόσμιου κέντρου νεοναζισμού και ρωσοφοβίας, που αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τη Ρωσία.
Για τη Μόσχα, το ουκρανικό κράτος υποβλήθηκε σε ένα είδος αιχμαλωσίας, ως όμηρος των νεοναζιστικών πολιτοφυλακών που προστάτευαν τη Χούντα του Κιέβου, και ως εκ τούτου η «αποναζιστοποίηση», εκτός από τον στόχο να ξεπεραστεί η ρωσοφοβία που είχε εγκαθιδρυθεί στην Ουκρανία, είχε ως στόχο: αποκατάσταση του λειτουργικού κανονικού καθεστώτος των εθνικών ιδρυμάτων – νοείται εδώ ως επιστροφή στο καθεστώς πριν από το 2014.
Προφανώς, οι διαθέσιμες πηγές για τη μελέτη ενός τόσο πρόσφατου θέματος εξακολουθούν να είναι σπάνιες, και αυτή η εργασία θα πρέπει να θεωρηθεί απλώς ως μια πρώτη αναλυτική προσπάθεια για μια συνολική κατανόηση του θέματος. Ακόμα κι έτσι, τα επιμέρους αποτελέσματα δείχνουν μονοπάτια που μπορούν να χρησιμεύσουν ως καθοδήγηση για μια βαθύτερη επιστημονική ανάλυση της προέλευσης και των συνεπειών της συνεχιζόμενης σύγκρουσης.
*Ο Lucas Leiroz είναι δημοσιογράφος, γεωπολιτικός αναλυτής. Αρθρογράφος στο InfoBRICS and Strategic Culture Foundation. Πολεμικός ανταποκριτής. Υπερήφανος που βρίσκεται στη μαύρη λίστα του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ.
Ἀπό : geopolitika.ru
Ἡ Πελασγική
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου