Ο ΑΔΙΚΟΣ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ 1η ΜΑΗ 1976

Ο βουλευτής Αλέξανδρος Παναγούλης, ο οποίος φυλακίστηκε και βασανίστηκε επί χούντας για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου, βρίσκει τραγικό θάνατο σε τροχαίο δυστύχημα στην Αθήνα την 1Μαΐου 1976. 
Οι οικείοι του και ο Ελληνικός Λαός υποψιάζονται εγκληματική ενέργεια. «Να μην τρέχει η φαντασία σας», συμβουλεύει ο τότε πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής.

Ο ΑΔΙΚΟΣ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ

ΤΑ ΧΑΡΑΜΑΤΑ της Πρωτομαγιάς ο Αλέξανδρος Παναγούλης σκοτώνεται καθώς επιστρέφει με το αυτοκίνητο του στο σπίτι του στην Αθήνα. Ο θάνατος του συγκλονίζει το πανελλήνιο. Δύσκολο να συμφιλιωθεί κανείς με το γεγονός ότι ο άνθρωπος που καταδικάστηκε σε θάνατο για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 1968, ο αδιάλλακτος αγωνιστής που υπέφερε τα μαρτύρια της απομόνωσης, της φάλαγγας, του ηλεκτροσόκ, της πείνας, της δίψας και των εικονικών εκτελέσεων, θα άφηνε την τελευταία του πνοή στα συντρίμμια του αυτοκινήτου του στη λεωφόρο Βουλιαγμένης σε ηλικία μόλις 37 ετών.

Το 1974 ο Παναγούλης είχε εκλεγεί βουλευτής με την Ε.Κ.-Ν.Δ., αλλά ύστερα από λίγο ανεξαρτητοποιήθηκε λόγω διαφωνιών του με την ηγεσία του κόμματος. Η εκδοχή περί αυτοκινητιστικού δυστυχήματος υπονομεύεται από το γεγονός ότι ο Παναγούλης κατείχε μέρος των αρχείων της ΕΣΑ και είχε πρόθεση να φέρει το θέμα προς συζήτηση στις 4 Μαΐου στη Βουλή μετά την απαγόρευση της δημοσίευσης τους στον Τύπο. Σύμφωνα με μαρτυρίες συνεργατών του, την προηγούμενη ημέρα του θανάτου του ο Παναγούλης διαπληκτίστηκε τηλεφωνικά με τον υπουργό Αμυνας, Ευάγγελο Αβέρωφ, θιασώτη της πολιτικής της «γέφυρας» μεταξύ χούντας και πολιτικού κόσμου. Ο ίδιος ο Αβέρωφ παραδέχεται ότι υπήρξε τηλεφωνική επαφή αλλά αρνείται ότι αυτή διεξήχθη σε οξύ τόνο.

Καθώς ο Παναγούλης ήταν πολιτικό πρόσωπο και, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος της ΕΔΗΚ, Γ. Μαύρος, «πολλοί θα είχαν συμφέρον να του κάνουν κακό λόγω της δράσης του», ο θάνατος του προκαλεί ανησυχίες και ερωτηματικά. Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου δεν διστάζει να δηλώσει ότι «βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα υπόθεση Λαμπράκη σε εκλεπτυσμένη, σύγχρονη έκδοση». Ορισμένες εφημερίδες συνδέουν το θάνατο του Παναγούλη αφενός με τα αρχεία της ΕΣΑ, που ενδεχομένως να αποκάλυπταν τη σύνδεση του υπόκοσμου της χούντας με τη δράση και τα σχέδια της CΙΑ, και αφετέρου με τις έρευνες που ο ίδιος διεξήγε για τον μυστηριώδη θάνατο κατά τη δικτατορία του αδελφού του υπολοχαγού Γιώργου Παναγούλη, καθώς και για την προδοσία της Κύπρου. Συγκεκριμένα, ο Παναγούλης θα κατέθετε στοιχεία σε βάρος εννέα ταξιάρχων, που επρόκειτο να προαχθούν από τα Συμβούλια Κρίσεως, ενώ εκκρεμούσε σε βάρος τους κατηγορία για συμμετοχή στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου.

Στις 3 Μαΐου ο 31χρονος μοντελίστ Μιχαήλ Στέφας παρουσιάζεται στις αρμόδιες αρχές και καταθέτει ότι το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Παναγούλης είχε προσκρούσει στο δικό του, επί της λεωφόρου Βουλιαγμένης, χωρίς ωστόσο να είναι ο ίδιος υπαίτιος του δυστυχήματος, καθώς το αυτοκίνητο του εκλιπόντος βουλευτή είχε ήδη ντεραπάρει. Ωστόσο, τόσο η Ιταλίδα δημοσιογράφος Οριάνα Φαλάτσι, που ήταν στενή φίλη του Αλέξανδρου, όσο και η οικογένεια του δεν δέχονται ότι ο θάνατος του ήταν τυχαίος. Στις 5 Μαΐου, ο αδελφός του θύματος, Στάθης Παναγούλης, καταθέτει μήνυση όπου αναπτύσσονται επιχειρήματα κατά της εκδοχής του «τροχαίου». Τη μήνυση υπογράφει και η μητέρα του νεκρού, που ήδη έχει θρηνήσει και θρηνεί το θάνατο ενός συζύγου και δύο παλικαριών. Η μαυροφορεμένη, τσακισμένη από την οδύνη μορφή της Αθηνάς Παναγούλη θα γίνει σύμβολο της καρτερίας και της λεβεντιάς της Ελληνίδας μάνας. 

Στις 5 Μαΐου ένα τεράστιο πλήθος ακολουθεί τον Παναγούλη στην τελευταία του κατοι­κία, στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Πολλοί τραγουδούν τους στίχους του που γράφτηκαν στο κελί της απομόνωσης και μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη στα χρόνια της δικτατορίας: «Πάλης ξεκίνημα, νέοι αγώνες, οδηγοί της Ελπίδας οι πρώτοι νεκροί».

Για τον «τυραννοκτόνο» Αλέξανδρο γράφτηκαν ποιήματα, βιβλία, τραγούδια. Ο άνθρωπος που έγραφε με το αίμα του «θα νικήσω γιατί δεν μπορώ να νικηθώ», θα μείνει αιώνιο σύμβολο πατριωτισμού και ακατάβλητου δημοκρατικού φρονήματος.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ιστορικό Λεύκωμα 1976

Αλέξανδρος Παναγούλης.. ο Έλληνας που αγάπησε την Δημοκρατία 

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης (2 Ιουλίου 1939 – 1 Μαΐου 1976) υπήρξε πολιτικός και ποιητής. Δραστηριοποιήθηκε στον αγώνα κατά της Δικτατορίας της Χούντας των Συνταγματαρχών (1967-1974). Παγκόσμια γνωστός, ιδιαίτερα για την θαρραλέα του πράξη, την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου στις 13 Αυγούστου 1968, αλλά και για την αντοχή του στα βασανιστήρια που ακολούθησαν. Στην μεταπολίτευση εκλέχθηκε βουλευτής με την Ένωση Κέντρου (Ε.Κ.).

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης γεννήθηκε στην Γλυφάδα. Δευτερότοκος γιος της Αθηνάς Κακαβούλη και του Βασιλείου Παναγούλη, αξιωματικού του στρατού ξηράς. Αδερφός του Γεωργίου Παναγούλη, θύματος του καθεστώτος των Συνταγματαρχών, και του Ευσταθίου Παναγούλη, μετέπειτα πολιτικού άνδρα. Από την πλευρά του πατέρα του κατάγεται από την Δίβρη (Λάμπεια) Ηλείας και από την πλευρά της μητέρας του από το Σύβρο Λευκάδας. Εξαιτίας της κατοχής από τις δυνάμεις του Άξονα, ο Α. Παναγούλης πέρασε μέρος της παιδικής του ηλικίας στη Λευκάδα. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στην Σχολή Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων.

Πολιτική

Πνεύμα ελεύθερο και δημοκρατικό, ο Αλέξανδρος Παναγούλης εντάχθηκε από νεαρή ηλικία στις κεντρώες πολιτικές δυνάμεις του τόπου: στην Ένωση Κέντρου (Ε.Κ.) του Γεωργίου Παπανδρέου. Συγκεκριμένα ο Α. Παναγούλης εντάχθηκε στην οργάνωση της νεολαίας του κόμματος – Οργάνωση Νέων της Ένωσης Κέντρου (Ο.Ν.Ε.Κ.) που μετονομάζεται στη συνέχεια σε Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (Ε.ΔΗ.Ν.) – για να αναλάβει μετά την μεταπολίτευση την προεδρία της στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974.

Αντιδικτατορική δράση

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης συμμετείχε ενεργά στον αγώνα για την επαναφορά της δημοκρατίας και εναντίον του στρατιωτικού καθεστώτος του Γ. Παπαδόπουλου (1967-1974). Λιποτάκτησε από το στράτευμα και ίδρυσε την οργάνωση Εθνική Αντίσταση. Αυτοεξορίστηκε στην Κύπρο για να καταστρώσει σχέδιο δράσης. Εκεί έρχεται σε επαφή με τους πολιτικούς άνδρες του τόπου, όπως ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, με σκοπό να τους ζητήσει να συνδράμουν στην αντίσταση. Επανέρχεται στην Ελλάδα και μαζί με στενούς του συνεργάτες σχεδιάζει την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου την 13η Αυγούστου 1968 κοντά στη Βάρκιζα. Αποτυγχάνει και συλλαμβάνεται. Όπως σημειώνει η Οριάνα Φαλάτσι στην συνέντευξη της με τον Αλέξανδρο Παναγούλη μετά την απελευθέρωση του, η πράξη του ήταν μια πολιτική πράξη εναντίον της δικτατορίας. Η Φαλάτσι αναφέρει τον Α. Παναγούλη ως εξής: Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο.

Μετά από μερόνυχτα συνεχούς βασανισμού, οδηγείται ημιθανής στο νοσοκομείο και κατόπιν δικάζεται από το Στρατοδικείο στις 3 Νοεμβρίου 1968 και καταδικάζεται δις εις θάνατον, μαζί με άλλα μέλη της Εθνικής Αντίστασης, στις 17 Νοεμβρίου 1968[2]. Μεταφέρεται στην Αίγινα για την εκτέλεση η οποία όμως ματαιώθηκε χάρη στις πιέσεις της διεθνούς κοινότητας και αφού προσπάθησαν να πείσουν τον Παναγούλη να υπογράψει για να του δοθεί χάρη. Στις 25 Νοεμβρίου 1968 ο Παναγούλης μεταφέρθηκε από την Αίγινα στις Στρατιωτικές Φυλακές του Μπογιατίου, όπου και του επιβλήθηκε η "ποινή του εντοιχισμού" όπως λέει ο ίδιος. 

Δραπετεύει από τις Στρατιωτικές Φυλακές του Μπογιατίου (Σ.Φ.Μ.) όπου κρατείτο, στις 5 Ιουνίου 1969. Συλλαμβάνεται εκ νέου και οδηγείται προσωρινά στο στρατόπεδο του Γουδίου για να μεταφερθεί μετά από ένα μήνα και πάλι στις φυλακές του Μπογιατίου. Εκεί τον περιμένει η απομόνωση σε κελί που το έφτιαξαν ειδικά για τον Παναγούλη και ήταν σαν αντίγραφο τάφου. Επιχειρεί να δραπετεύσει αρκετές φορές ανεπιτυχώς. Γράφει ποιήματα ως διέξοδο. Συνεχίζει να γράφει ακόμα και όταν του κατάσχουν κάθε γραφική ύλη χρησιμοποιώντας για μελάνι το αίμα του και για χαρτί τους τοίχους του κελιού-τάφου του.

Ο Α. Παναγούλης σύμφωνα με ορισμένους αρνείται την πρόταση απονομής χάριτος που του προσέφερε η χούντα. Τον Αύγουστο του 1973]- μετά από τεσσεράμισι σχεδόν χρόνια φυλάκισης – απελευθερώθηκε βάση της γενικής αμνηστίας που απένειμε το καθεστώς των συνταγματαρχών στους πολιτικούς κρατούμενους, κατόπιν της αποτυχημένης προσπάθειας του Γ. Παπαδόπουλου να φιλελευθεροποιήσει το καθεστώς του. Αυτοεξορίζεται εκ νέου, αυτή τη φορά στην Φλωρεντία της Ιταλίας, για να επαναδραστηριοποιηθεί στην αντίσταση, ουσιαστικά όμως συνεχίζει την αντίσταση στην Ελλάδα ερχόμενος κρυφά όπου και οργανώνει ομάδες αντίστασης.

Μεταπολίτευση

Στην μεταπολίτευση ο Αλέξανδρος Παναγούλης εκλέγεται βουλευτής της Β΄ Αθηνών από την Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις (Ε.Κ.-Ν.Δ., σήμερα Ε.ΔΗ.Κ.), καθώς αρνείται να συνεργαστεί με το ΠΑΣΟΚ και με τον Ανδρέα Παπανδρέου τον οποίο παρομοίαζε με φασίστα και έλεγε πως ήταν ο Έλληνας Μουσολίνι, στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974. Επιδιώκει την απομόνωση των πολιτικών που συνεργάστηκαν με το δικτατορικό καθεστώς της Χούντας και εξαπολύει σωρεία καταγγελιών. 

Λίγο μετά την εκλογή του έρχεται σε ρήξη με την ηγεσία του κόμματος του γιατί είχε συγκεντρώσει στοιχεία για τη συνεργασία του Δημήτρη Τσάτσου με το χουντικό καθεστώς, με συνέπεια να αρνηθεί να συνυπάρξει με τον "προδότη" στο ίδιο κόμμα και παραιτείται. Παρέμεινε όμως στη Βουλή των Ελλήνων ως ανεξάρτητος βουλευτής. Επιμένει στις καταγγελίες του και έρχεται σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τον Υπουργό Εθνικής Αμύνης, Ευάγγελο Αβέρωφ και τον Δημήτρη Τσάτσο. Δέχθηκε πολιτικές πιέσεις αλλά και απειλές για τη ζωή του για να αποσύρει τις καταγγελίες του, όπως διαρρήξεις στο πολιτικό του γραφείο, μηνύματα που του άφηναν άγνωστοι κλπ.

Σκοτώνεται την πρωτομαγιά του 1976 σε ηλικία 38 ετών κατόπιν τροχαίου ατυχήματος στην λεωφόρο Βουλιαγμένης (το αυτοκίνητό του πήγε και έπεσε σε υπόγειο κατάστημα επί της λεωφόρου κάθετα στην πορεία), λίγες μέρες πριν την αποκάλυψη των φακέλων σχετικά με τα όργανα ασφαλείας της Χούντας (Φάκελος ΕΣΑ). Η αποκάλυψη των φακέλων, που δεν έλαβε χώρα ποτέ, λέγεται ότι περιείχε αδιαμφισβήτητες αποδείξεις εις βάρος ορισμένων πολιτικών που συνεργάστηκαν με την χούντα. Κατά πολλούς, το τροχαίο ατύχημα είχε στηθεί για να θέσει τον Αλέξανδρο Παναγούλη εκτός μάχης και να εξαφανίσει τις αποδείξεις που είχε υπό την κατοχή του. Δεν έχει παρουσιαστεί ωστόσο μέχρι σήμερα κανένα τεκμήριο για όλες αυτές τις εικασίες.

Ποιητικό έργο

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης βασανίζεται καθημερινά, με τα πιο ευφάνταστα, σκληρά και αποκρουστικής σύλληψης βασανιστήρια καθ΄ όλη την διάρκεια της κράτησης του. Η αυτοκυριαρχία του, η αυτοπειθαρχία του, το πείσμα στο να υπερασπιστεί αυτό που πιστεύει και το χιούμορ που διέθετε λειτουργούν σαν ασπίδες χάρη στις οποίες κατορθώνει να επιβιώσει τον σωματικό και ψυχικό βιασμό. Κατά πολλούς, στις φυλακές του Μπογιατίου γράφει τα καλύτερα του ποιήματα στον τοίχο του κελιού του ή σε μικροσκοπικά παλιόχαρτα, με μελάνι συχνά το ίδιο του το αίμα. 

Πολλά από τα ποιήματα του δεν διασώθηκαν. Αρκετά όμως από αυτά είτε κατάφερε να τα βγάλει από την φυλακή με διάφορους τρόπους είτε να τα ξαναγράψει αργότερα χάρη στο ισχυρό μνημονικό του. Το 1972, ενώ ήταν ακόμη στη φυλακή, εκδίδεται στο Παλέρμο η πρώτη ποιητική του συλλογή στα Ιταλικά Altri seguiranno: poesie e documenti dal carcere di Boyati (Άλλοι θα ακολουθήσουν: ποίηση και ντοκουμέντα από τις Φυλακές του Μπογιατίου) με εισαγωγικό σημείωμα από τον Ιταλό πολιτικό Φερούτσιο Πάρη και τον Ιταλό σκηνοθέτη και καλλιτέχνη Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Για το έργο του αυτό ο Α. Παναγούλης βραβεύτηκε με το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας Βιαρέτζιο (Premio Viareggio Internazionnale) τη χρονιά που ακολούθησε. Μετά την απελευθέρωση του ο Α. Παναγούλης εξέδωσε στο Μιλάνο την δεύτερή του ποιητική συλλογή στα Ιταλικά Vi scrivo da un carcere in Grecia (Μέσα από Φυλακή σας γράφω στην Ελλάδα) με εισαγωγικό σημείωμα από τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Είχε προηγηθεί η έκδοση στα ελληνικά τετραδίων όπως η συλλογή με τίτλο Η Μπογιά.

Ποιήματα

Υπόσχεση

Τα δάκρυα που στα μάτια μας

θα δείτε ν' αναβρύζουν

ποτέ μην τα πιστέψετε

απελπισιάς σημάδια.

Υπόσχεση είναι μοναχά

γι' Αγώνα υπόσχεση

(Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου, Φεβρουάριος 1972)

Vi scrivo da un carcere in Grecia, 1974

Διεύθυνσή μου

Ένα σπιρτόξυλο για πέννα

αίμα στο πάτωμα χυμένο για μελάνι

το ξεχασμένο περιτύλιγμα της γάζας για χαρτί

Μα τι να γράψω;

Τη Διεύθυνσή μου μονάχα ίσως προφτάσω

Παράξενο και πήζει το μελάνι

Μέσ’ από φυλακή σας γράφω

στην Ελλάδα

(Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου, 5 Ιουνίου 1971 – Μετά ξυλοδαρμό)

Vi scrivo da un carcere in Grecia, 1974.

Σύμβολο

Η ζωή και το έργο του Αλέξανδρου Παναγούλη τροφοδότησε τους καλλιτεχνικούς κύκλους. Συγκεκριμένα, ο διάσημος μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης, κατατρεγμένος επίσης για τα πολιτικά του πιστεύω από την Χούντα των Συνταγματαρχών, μελοποίησε ποιήματα του. Ακόμη, η ποίηση και η ζωή του Α. Παναγούλη έγινε αντικείμενο μελέτης για πολλούς ερευνητές. Σε αυτή την ομάδα εντάσσεται και το έργο Un Uomo (Ένας Άντρας) που εκπονήθηκε από την Ιταλίδα δημοσιογράφο και σύντροφο του Οριάνα Φαλάτσι.

Κατά πολλούς, ο Αλέξανδρος Παναγούλης, ο παραλίγο «τυραννοκτόνος», με την θαρραλέα του πράξη (την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα) έχει καθιερωθεί σαν σύμβολο της ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών και χάρη στο πολιτικό του ήθος εμπνέει τις νέες γενιές στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς.

Η ελληνική πολιτεία, κατόπιν παρότρυνσης συναγωνιστών, φίλων και θαυμαστών του, για την αναγνώριση της προσφοράς του Αλέξανδρου Παναγούλη εξέδωσε σαν ελάχιστο φόρο τιμής γραμματόσημο (σειρά «Πρόσωπα» - 20 δρχ. του 1996), τηλεκάρτα (100 μονάδων του 1996) και έδωσε το όνομα του σε δημόσιους χώρους (π.χ. δρόμους, πλατείες), μεταξύ των οποίων και ο σταθμός «Άγιος Δημήτριος/Αλέξανδρος Παναγούλης» του μετρό της Αθήνας (2004).

boraeinai