Κοτζά Καγιά: ο βραδινός εφιάλτης των τούρκων αλεξιπτωτιστών

Άγημα αποδόσεως τιμών της 31 ΜΚ, το 1973. Οι Μοίρες Καταδρομών παρέμεναν οπλισμένες με απαρχαιωμένο οπλισμό της εποχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Καταδρομείς φέρουν βρετανικά τυφέκια Lee Enfeld No4.

Σε συνέχεια των αφιερωμάτων μνήμης, μετά την Επιχείρηση «Νίκη» ακολουθεί η μνημειώδης καταδρομική επιχείρηση της 31ης Μοίρας καταδρομών επί του Τουρκικού στρατοπέδου στο ύψωμα Κοτζά Καγιά.
«Όσοι από σας θα επιλέξετε τις Καταδρομές, θέλω από τώρα να ξέρετε πως, κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας σας θα πεινάσετε, θα διψάσετε, θα ταλαιπωρηθείτε, θα χάσετε κάθε επαφή με τους δικούς σας. Θα ξεχάσετε την καλοπέραση και τις εξόδους, αλλά να είστε βέβαιοι, ότι στο τέλος θα είστε υπερήφανοι λοκατζήδες. Οι λεβέντες της 31 Μοίρας Καταδρομών. Όσοι ενδιαφέρεστε, να περάσετε τώρα δεξιά».
Ταγματάρχης Γεώργιος Καρούσος [1]


Πάνω: Ταγματάρχης Αλέξανδρος Μανιάτης, Λοχαγός Ελευθέριος Σταμάτης Κάτω: Υπολοχαγός Ηλίας Γλεντζές, Υπολοχαγός Αθανάσιος Γαληνός
Η 20η Ιουλίου βρήκε την 31 ΜΚ σε δύσκολη κατάσταση, αλλά αξιόμαχη. Παρά τις απώλειες και τον κάματο των ανδρών από την εμπλοκή τους στο πραξικόπημα και τις μετά από αυτό επιχειρήσεις ελέγχου της κατάστασης, η Μοίρα ανέλαβε αμέσως αποστολή. Ο διοικητής Καταδρομών Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Κομπόκης ενημέρωσε τον Ταγματάρχη Μανιάτη και μίλησε στους άνδρες, εμψυχώνοντάς τους. Περί τις 07.30 ένας ένας οι λόχοι της Μοίρας ξεκινούσαν για τον χώρο εξόρμησης στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας, δυτικά του Αγίου Ιλαρίωνα. Διμοιρία μόνο του 13 ΛΚ παρέμεινε ως φρουρά του ΡΙΚ. Ακολουθώντας το δυτικό δρομολόγιο για Κυρήνεια, μέσω Αγίου Ερμολάου, η Μοίρα ανέβηκε στον Πενταδάκτυλο και παρά το ότι ένα τμήμα της δέχθηκε εχθρικά πυρά από το χωριό Πιλέρι, με αποτέλεσμα να τραυματιστούν δύο άνδρες, κατάφερε να αφιχθεί στον Προφήτη Ηλία, οπότε και επιδόθηκε σε αναγνωρίσεις, ενημερώσεις και την έκδοση διαταγών. Στο μεταξύ, περίμενε τη συμπλήρωση της δύναμής της με την ολοκλήρωση της επιστράτευσης. Για την καταδρομική ενέργεια όμως που θα αναλάμβανε το βράδυ, η δύναμή της δεν ξεπερνούσε τους 150 άνδρες! Αποστολή των Καταδρομέων ήταν -σύμφωνα με το σχέδιο- η κατάληψη της στρατηγικής σημασίας στενωπού Αγύρτας, απ’ όπου διερχόταν η οδική αρτηρία Λευκωσίας – Κηρύνειας. Οι τρεις Μοίρες, υποβοηθούμενες από την επιστρατευόμενη 34 ΜΚ, θα ενεργούσαν από δυσμάς και ανατολάς, προκειμένου να καταλάβουν συγκεκριμένα υψώματα εκατέρωθεν της διάβασης, ώστε να αποκτήσουν τον έλεγχό της. Μετά την κατάληψή τους, τα σχέδια προέβλεπαν την αντικατάστασή τους από τάγματα πεζικού. 

Η 31 ΜΚ ήταν η μόνη που θα ενεργούσε από δυτική κατεύθυνση. Αντικειμενικός σκοπός της ήταν το ύψωμα Κοτζά Kαγιά, άνωθεν του χωριού Αγύρτα και νότια του κάστρου του Αγίου Ιλαρίωνα. Ήταν ένα μακρόστενο ύψωμα που στην ουσία εξουδετέρωνε την όποια αξία είχε ο Άγιος Ιλαρίων, δεδομένου ότι απαγόρευε πλήρως την κύρια οδική αρτηρία. Ακριβώς από την αντίθετη κατεύθυνση θα ενεργούσε η 32 ΜΚ, για να καταλάβει τη δυτική κορυφή του υψώματος Άσπρη Μούττη. Κοτζά Καγιά και Άσπρη Μούττη αποτελούσαν τα ζωτικότερα εδάφη της στενωπού. Βορειότερα, το ύψωμα του Αγίου Ιλαρίωνα, με το ύψωμα 615 στα δυτικά και το ύψωμα Πετρομούθια ανατολικά, δίνουν βάθος στην τοποθεσία, χωρίς όμως να αποτελούν το ζωτικό της έδαφος. Η 33 ΜΚ θα έπρεπε να ενεργήσει στα Πετρομούθια, ενώ η 34 ΜΚ θα ενεργούσε νότια της 32 ΜΚ, στους πρόποδες του Πενταδακτύλου, για την κατάληψη του υψώματος 296, νοτιοανατολικά του χωριού Αγύρτα. Στη στενωπό Αγύρτας είχαν συγκεντρωθεί τμήματα τουρκικών δυνάμεων αλεξιπτωτιστών και καταδρομών, που ενίσχυσαν τα αμυντικά εγκατεστημένα τμήματα Τουρκοκυπρίων και της ΤΟΥΡΔΥΚ. Κάποια από αυτά τα επίλεκτα τμήματα που αναπτύχθηκαν στην Κύπρο ανέλαβαν ρόλο εφεδρείας. Αυτή εγκαταστάθηκε στο κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα και τον πέριξ χώρο. Επάνω στο Κοτζάκαγια υπήρχε αμυντικά ταγμένη δύναμη λόχου, ενισχυμένη από τμήμα αλεξιπτωτιστών που είχε αφιχθεί το πρωί.

Ο Άγιος Ιλαρίων (στο βάθος) αριστερά και το Κοτζάκαγια (δεξιά) φωτογραφημένα εκ Δυσμών. Αριστερά διακρίνεται το ύψωμα του Προφήτη Ηλία.
Η 31 ΜΚ προετοιμάστηκε για την καταδρομική επιχείρηση. Οι τρεις Λόχοι Κρούσης θα ενεργούσαν διείσδυση κατηφορίζοντας από την Αετοφωλιά, τη νοτιοανατολική κορυφή του Προφήτη Ηλία. Επικεφαλής των ανδρών είχε τεθεί ο διοικητής Ταγματάρχης Μανιάτης. Διοικητής του 11 ΛΚ ήταν ο Υπολοχαγός Αθανάσιος Γαληνός, του 12 ΛΚ ο Υπολοχαγός Παναγιώτης Καραχάλιος και του 13 ΛΚ ο Υπολοχαγός Ηλίας Γλεντζές. Ο Υπολοχαγός Καραχάλιος δεν ήταν καταδρομέας. Την εποχή εκείνη υπήρχε η πρακτική η θέση ενός διοικητή λόχου στις Μοίρες Καταδρομών να επανδρώνεται από αξιωματικό του Πεζικού – όχι και τόσο σοφή συνήθεια, όπως αποδείχθηκε στην πράξη. Διοικητής, τέλος, του ΛΥΔΜ ήταν ο Λοχαγός Ελευθέριος Σταμάτης. 
Ως ώρα κρούσης (Ώρα Κ) είχε οριστεί η 23.00. Ενώ η διείσδυση εξελισσόταν, ο ΛΥΔΜ   -που είχε τάξει στοιχεία όλμων, πολυβόλων και ΠΑΟ σε κατάλληλες θέσεις- εκτόξευε πυρά εναντίον των εχθρικών θέσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η εκκένωση των προωθημένων εχθρικών θέσεων και η ανεμπόδιστη προσέγγιση των καταδρομέων στο τουρκικό στρατόπεδο, δίχως να γίνει αντιληπτή. Αιφνιδιαστικά, οι τρεις λόχοι, με πρωτοπόρο τον 13 ΛΚ, εισήλθαν στο εχθρικό στρατόπεδο και εκκαθάρισαν[2] όλη τη φρουρά δίχως την παραμικρή απώλεια. Εκείνες τις ώρες και τις επόμενες ημέρες που ακολούθησαν, η άριστη ηγεσία των Υπολοχαγών Γλεντζέ και Γαληνού κατέστησε τα ονόματά τους θρυλικά για τους Κύπριους στρατιώτες τους.

Απομεινάρια από το τουρκικό στρατόπεδο επί του Κοτζά Καγιά, που προσέβαλε η 31 ΜΚ την νύκτα 20/21 Ιουλίου 1974. Η φωτογραφία έχει ληφθεί από τον Άγιο Ιλαρίωνα.
Η μάχη βήμα-βήμα
Σάββατο, 20 Ιουλίου 1974. Ώρες πέρασαν, από την έναρξη των τουρκικών επιχειρήσεων, για κατάληψη της Κύπρου.
Ώρα 18.30. Οι 11ος, 12ος και 13ος Λόχοι Κρούσεως της 31 Μοίρας Καταδρομών μόλις έχουν ολοκληρώσει την τοπογραφική ενημέρωση. Σε μια πρόχειρη, αυτοσχέδια αμμοδόχο, στο ύψωμα της Αετοφωλιάς, αναλύεται η αποστολή των διαφόρων καταδρομικών τμημάτων. Μια νέα επιχείρηση τους περιμένει. Η κατάληψη του στρατοπέδου καταδρομών των Τούρκων. Το απόρθητο φρούριο του Κοτζάκαγια, το οποίο, εντωμεταξύ, είχε ενισχυθεί με μονάδα αλεξιπτωτιστών. Στον ουρανό υπερίπτανται, ανενόχλητα σχεδόν, τα αεροσκάφη της Τούρκικης πολεμικής αεροπορίας. Τα πολυβόλα τους ξερνούν ατσάλι, με το χαρακτηριστικό κρότο τους. Οι βόμβες ναπάλμ πέφτουν βροχηδόν.
Στο μονοπάτι προς το στόχο, ώρα 21.00, το τμήμα του 13 Λόχου Κρούσεως που θα διεισδύσει στα μετόπισθεν του εχθρού, 22 στο σύνολο καταδρομείς, σταθμεύει για λίγο σ’ ένα δασικό προσκυνητάρι με την εικόνα του Προφήτη Ηλία. Όλοι προσκυνούν ευλαβικά και κατανυχτικά την εικόνα. Είναι η ονομαστική γιορτή του Διοικητή του 13ου Λόχου Κρούσεως, Υπολοχαγού Ηλία Γλεντζέ. Μισή ώρα αργότερα, προσπερνούν αθόρυβα τις σκοπιές του εχθρού και εισέρχονται στο κατεχόμενο από τον εχθρό έδαφος. Διασχίζουν τη χαράδρα του Αγίου Ιλαρίωνα. Η κορφή προβάλλει στοιχειωμένη, μέσα από καπνούς βλημάτων του Πυροβολικού και του ΛΥΠ, με ΠΑΠ το Διοικητή του Λόχου Υποστηρίξεως της 31 ΜΚ, Λοχαγό Σταμάτη Ελευθέριο.
Ο 13ος Λόχος Κρούσεως διασχίζει το δάσος της Αγύρτας. Αποφεύγει τις εχθρικές περιπόλους που οργώνουν την περιοχή. Την ίδια στιγμή, οι 11ος και 12ος Λόχοι Κρούσεως, με ηγήτορες τους Υπολοχαγούς Αθανάσιο Γαληνό και Παναγιώτη Καραχάλιο, αντιστοίχως, κινούνται, εξ’ ανατολών και βορείως, προς τον ΑΝΣΚ.
Ώρα 22.55. Άφιξη, μετά από κοπιώδη και περιπετειώδη πορεία, έξω από το εχθρικό στρατόπεδο. Ασφαλίζεται ο ασβεστολιθικός δρόμος έξω από την κεντρική του πύλη, από ένα Ανθυπολοχαγό κι ένα οπλίτη. Μόνο ο γρύλος διακόπτει την ηρεμία της νύχτας. Μια κουκουβάγια φτερουγίζει δυνατά. Μένουν όλοι κάτω απνευστί. Την ίδια ώρα, ο 11ος Λόχος καταλαμβάνει θέσεις, έτοιμος για την καθήλωση των πολυβολείων του ανατολικού τομέα.
Ο 12ος Λόχος αναλαμβάνει την ευθύνη του βόρειου τομέα. Βασιλεύει απέραντη ησυχία. Οι καταδρομείς δεν αισθάνονται τίποτα πια. Είναι η ώρα μηδέν. Ή καλύτερα, η ώρα ”Κ”.
Σε λίγα λεπτά αρχίζει η τελική φάση. Ο Λοχαγός του 13ου Λόχου διασκελίζει το περιτοίχισμα. Εισέρχεται στο στρατόπεδο. Γαζώνει το σκοπό που βρίσκεται ανυποψίαστος μπροστά του. Ακολουθεί το υπόλοιπο τμήμα. Μικρές ομάδες αναλαμβάνουν να προσβάλουν τους θαλάμους. Μέσα σ’ αυτούς και στο αμυδρό φως φανών θυέλλης, αναπαύονται τμήματα Τούρκων αλεξιπτωτιστών.  Καμία αντίδραση. Ο απόλυτος αιφνιδιασμός. Το Διοικητήριο έχει καταληφθεί.
Η εκκαθάριση και κατάληψη των πολυβολείων της αμυντικής τοποθεσίας αναλαμβάνεται από τους 11ο και 12ο Λόχους Κρούσεως. Το στρατόπεδο ολόκληρο βρίσκεται στα χέρια της 31 Μοίρας Καταδρομών. Ώρα 23:15.
Ο Λοχαγός του 13ου Λόχου πυροδοτεί την κόκκινη φωτοβολίδα. Συνθηματικό πως ο ΑΝΣΚ κατελήφθη. Οργανώνεται ταχύτατα περιμετρική άμυνα για αντιμετώπιση τυχόν αντεπιθέσεων. Τοποθετούνται σε κατάλληλες θέσεις τα βαρέα όπλα του εχθρού. Η διαταγή αναφέρει πως το ύψωμα θα παραδοθεί, πριν το πρώτο φως, σε μονάδα πεζικού. Οι καταδρομείς, προτού ξημερώσει, πρέπει να αποσυρθούν για την επόμενη αποστολή τους.
Είναι μεσάνυχτα. Αναφέρεται πως η 32 Μοίρα Καταδρομών αντιμετωπίζει προβλήματα στην Άσπρη Μούττη. Ο Υπολοχαγός Ηλίας Γλεντζές με τους καταδρομείς Προκοπίου και Παναγιώτου σπεύδει, με ένα πολυβόλο, να ενισχύσει την επίθεση της 32 Μοίρας Καταδρομών.
Σε λίγο, ψίθυροι και κινήσεις κάτω και γύρω από το ύψωμα θέτουν τους αμυνόμενους σε συναγερμό. Τούρκικα τμήματα προσεύχονται και ετοιμάζονται. Με αλαλαγμούς, εφορμούν. Σκοπός μοναδικός η ανακατάληψη του υψώματος. Με αυτό όμως τον τρόπο προδίδουν τις κατευθύνσεις των επιθέσεών τους.
Η μάχη είναι ομηρική. Τα όπλα όλα κροταλίζουν ασταμάτητα. Οι ριπές, ένας συνεχής βόμβος. Οι σφαίρες σαν μέλισσες σφυρίζουν από κάθε σημείο. Ο αγώνας κρατάει μέχρι το πρώτο φως. Διεξάγεται σώμα με σώμα. Οι Τούρκοι αντεπιτίθενται, με πολλαπλάσιες δυνάμεις, μανιωδώς. Δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τις τρομακτικές απώλειές τους.
Οι καταδρομείς δεν λυγίζουν. Χρησιμοποιούν, για εξοικονόμηση πυρομαχικών, τούρκικα πολυβόλα που υφίσταντο στο στρατόπεδο. Μέσα από το φράγμα διασταυρούμενων πυρών, οι επιτιθέμενοι πέφτουν σωρηδόν. Κορμιά διαμελίζονται μπροστά στο πολυβόλο Browning 0.50 ιντσών, που χειρίζονται δύο κληρωτοί Ανθυπολοχαγοί.
Το ύψωμα κρατάει γερά. Όλες οι αντεπιθέσεις αποκρούονται. Τα τουρκικά επιτιθέμενα τμήματα διαλύθηκαν μέχρι και του τελευταίου ανδρός. Η ώρα έχει φθάσει 05.00. Άρχισε να ροδίζει η αυγή. Σίγησαν τα όπλα. Το βουνό και η χαράδρα είναι διάσπαρτες από πτώματα.
Αναφέρεται πως η μονάδα πεζικού που θα παραλάμβανε το ύψωμα αδυνατεί να εκτελέσει την αποστολή της. Σε λίγο αρχίζουν οι κανονιοβολισμοί από τον Άγιο Ιλαρίωνα που βρίσκεται σε απόσταση διακόσιων μέτρων.
Κυριακή μεσημέρι. Εκδίδεται νέα διαταγή. Ο 11ος Λόχος Κρούσεως να αναχαιτίσει εχθρικά περίπολα μάχης στον Καραβά. Οι 12ος και 13ος Λόχοι Κρούσεως να κινηθούν προς τη διάβαση Αγίου Παύλου και την παραλία Αϊρκώτισσας, για αντιμετώπιση αποβατικών τμημάτων.
Ο Υπολοχαγός Ηλίας Γλεντζές, με κάποιο κληρωτό Ανθυπολοχαγό του Λόχου του, παραμένουν μετά την αποχώρηση των τμημάτων και παγιδεύουν τους χώρους του στρατοπέδου, περικυκλωμένοι από τις μονάδες του εχθρού, που με κάθε προφύλαξη προχωρούν προς το στρατόπεδο. Χειροβομβίδες χωρίς περόνες στα συρτάρια, κάτω από πτώματα και όπλα, πίσω από παράθυρα και καθίσματα.
Δευτέρα ώρα 15.00. Προσκλητήριο Μοίρας στη διάβαση Αγίου Παύλου. Νεκρική σιγή. Μονάχα το θρόισμα του άνεμου στα φύλλα. ΕΙΣ ΑΠΩΝ. Ο Χριστόφορος Χριστοφόρου, από τον Ποταμό του Κάμπου.
Ώρα 15.30. Ο ήλιος κατακόρυφα. Οι καταδρομείς ακόμα σε στάση προσοχής. Ο Ταγματάρχης Αλέξανδρος Μανιάτης, νέος Διοικητής της Μοίρας αναφωνεί: ”Ηθικό;” Η απάντηση είναι μία. ”Ακμαιότατο”.
Σε λιγότερο από μια ώρα, η 31 Μοίρα Καταδρομών αναλαμβάνει νέα αποστολή.
__________
Πηγές:
Περιοδικό Καταδρομή, τεύχος 2, καλοκαίρι 2006
Άγνωστοι στρατιώτες – Κύπρος, Σάββας Δ. Βλάσσης, Αθήνα 2009
Σημειώσεις:
[1] Αντιστράτηγος Γεώργιος Καρούσος
Γεννήθηκε στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας το 1928. Στην Κατοχή, εντάχθηκε εθελοντής στις Εθνικές Ομάδες του Ν. Ζέρβα κι εκπαιδεύτηκε σε σχολείο αξιωματικών του ΕΔΕΣ. Έλαβε μέρος σε μάχες κατά των κατακτητών και σε αμυντικές επιχειρήσεις κατά του ΕΛΑΣ. Μετά την απελευθέρωση, εντάχθηκε στον νεοσυγκροτηθέντα Εθνικό Στρατό και μετά από φοίτηση σε στρατιωτική σχολή, συμμετείχε στις επιχειρήσεις 1946-1949. Το 1964 στην Κύπρο, συγκρότησε την 31 Μοίρα Καταδρομών και την οδήγησε στις επιχειρήσεις Τηλλυρίας κατά των Τουρκοκυπρίων. Τον Απρίλιο του 1967, διαφώνησε με την ανάμειξη του στρατεύματος στην πολιτική και αποτάχθηκε. Φυλακίστηκε, εξορίστηκε για 4 έτη, απέδρασε και κατέφυγε στην Κύπρο. Μετά τον θάνατο του Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα – Διγενή, τον Φεβρουάριο του 1974 ανέλαβε την αρχηγία της ΕΟΚΑ Β’. Αντέδρασε στην καθοδήγηση της ΕΟΚΑ Β’ από το χουντικό καθεστώς των Αθηνών, περιθωριοποιήθηκε και διέφυγε στην Ελλάδα, όπου συνελήφθη και τέθηκε σε περιορισμό. Το 1975 προήχθη σε ταξίαρχο και ανέλαβε διοικητής της 79 Στρατιωτικής Διοικήσεως (Σάμος). Αντιμετώπισε την προκλητική τακτική τουρκικής ακταιωρού που προσέγγισε το λιμάνι της νήσου, με προειδοποιητικό κανονιοβολισμό από ελληνική κανονιοφόρο. Το 1978, τοποθετήθηκε υποδιευθυντής της Διευθύνσεως Ειδικών Δυνάμεων και το 1979 διοικητής της ΙΙΙ Μεραρχίας Ειδικών Δυνάμεων. Αποστρατεύθηκε το 1981, προαχθείς σε αντιστράτηγο. Ο Αντιστράτηγος Γεώργιος Καρούσος, έλαβε μέρος σε 97 μάχες. Προήχθη δύο φορές επ’ανδραγαθία. Τιμήθηκε με 4 Χρυσά Αριστεία Ανδρείας, τον Πολεμικό Σταυρό Β’ Τάξεως, 3 Πολεμικούς Σταυρούς Γ’ Τάξεως, 6 Μετάλλια Εξαιρέτων Πράξεων, το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας, το Μετάλλιο Εθνικής Αντιστάσεως, το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Φοίνικος, του Χρυσού Σταυρού Γεωργίου και του Αργυρού Σταυρού μετά Ξιφών. Απεβίωσε στις 23 Φεβρουαρίου 2005.
[2] Απόσπασμα συνέντευξης του Διοικητή της 31ης Μοίρας Καταδρομών, Ταγματάρχη Αλέξανδρου Μανιάτη:
«Η περιοχή ήταν γνώριμη για μένα, διότι είχα υπηρετήσει στην Κύπρο ξανά την περίοδο 1963-64 με Δευτέρα Μοίρα Καταδρομών που είχε βάση το μοναστήρι του Αγίου Χρυσοστόμου. Ανεβήκαμε στον Προφήτη Ηλία και κάναμε μια πρόχειρη αναγνώριση του εδάφους από την Αετοφωλιά. Δεν εφάρμοσα τα σχέδια που είχε η Μοίρα, διότι προέβλεπαν αναρριχήσεις από βράχους και την κατάληψη του Κοτζάκαγια. Επέλεξα μια αναμενόμενη κατά την άποψή μου κατεύθυνση. Το χωματόδρομο από την Αετοφωλιά και πλάι στα υψώματα του Κοτζάκαγια, αφού, αν θυμάμαι καλά, το 126 ύψωμα το κατείχαν οι Τούρκοι. Έστειλα τρία κομάντα με βενζίνη και βάλανε φωτιά και φύγανε για να μη γίνουμε αντιληπτοί. Το βράδυ της 20ής Ιουλίου λίγο πριν τις 9 η ώρα το βράδυ, αφού αγκαλιαστήκαμε και είπαμε ότι πρέπει να νικήσουμε, ξεκινήσαμε. Ο Θεός μας βοήθησε, πιάσαμε τους σκοπούς στον ύπνο και απ’ εκεί πέρα αντιλαμβάνεστε τι ακολούθησε…»
e-amyna.com

 

Λίθος Φωτός