Κοινωνική αδικία και προσωπική υπευθυνότητα

Του Frank Schaeffer

Στον σύγχρονο κόσμο έχουμε την τάση να μιλούμε για την δικαιοσύνη και την αδικία σχεδόν αποκλειστικά με πολιτικούς, νομικούς, κοινωνικούς ή οικονομικούς όρους. Τείνουμε να ελαχιστοποιήσουμε την προσωπική ηθική υπευθυνότητα χάριν μιας συλλογικής ενοχής. Αυτό αποτελεί ένα είδος πολιτικού «προπατορικού αμαρτήματος», το οποίο με την σειρά του έχει δημιουργήσει τη νοοτροπία του «άψογου» ανεύθυνου πολίτη. Αυτός ο τρόπος σκέψης μας βγάζει από τη δύσκολη θέση, όσον αφορά τις ατομικές μας πράξεις. Έτσι συχνά η κατηγορία για την κακή προσωπική μας συμπεριφορά επιρρίπτεται στην κοινωνία. Για παράδειγμα, εγκλήματα που διαπράττονται από νέους, κατά κανόνα συγχωρούνται κάτω από την λαϊκή πίεση, επειδή πιστεύεται ότι η κοινωνία είναι «υπεύθυνη» για την παραγωγή των συνθηκών της φτώχειας ή του ρατσισμού, τα οποία με την σειρά τους «παράγουν» τους νεαρούς εγκληματίες*.

Ασθένειες που μεταδίδονται με τις σεξουαλικές σχέσεις, όπως το AIDS, περιγράφονται από τα μέσα ενημέρωσης με τέτοιο τρόπο ωσάν η ηθική ή ανήθικη συμπεριφορά να μην ήταν ένας παράγοντας που συνέβαλε στην διάδοσή τους. Αυτή η γεμάτη φαντασία προσέγγιση παρουσιάζει τα προβλήματα αυτού του είδους απλώς ως αποτέλεσμα της κακής «κοινωνικής πολιτικής», της έλλειψης ίσως «σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης» ή της ανεπαρκούς χρηματοδότησης για «επιστημονική έρευνα». Αδυνατεί να τα θεωρήσει ως συνέπεια συχνά της ανευθυνότητας και της αμαρτωλής συμπεριφοράς, για την οποία κάθε ένας πρέπει να αναλαμβάνει την προσωπική του ευθύνη.

 Για την Εκκλησία, η αμαρτία ποτέ δεν ταυτίζεται με ένα ζήτημα συλλογικής πολιτικής, φυλετικής ή σχετικής με το γένος ενοχής, αλλά πάντοτε είναι το αποτέλεσμα της προσωπικής ηθικής επιλογής και υπευθυνότητας. Όλα τα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά προβλήματα είναι το αποτέλεσμα και όχι η αιτία των ηθικών ή ανήθικων επιλογών για τις οποίες υπεύθυνα είναι τα πρόσωπα. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει κάποιο δόγμα περί μοιρολατρικής κληρονόμησης της ενοχής, κατά την αυγουστιανική σχολαστική Δύση (ούτε έχουν οι χώρο οι ινδουιστικές αντιλήψεις περί μετενσάρκωσης και κάρμα).

Η Ιερά Παράδοση λέγει ότι ο Χριστός δίδαξε την ηθική υπευθυνότητα αποκλειστικά με προσωπικούς και όχι πολιτικούς όρους. Το όραμά του ήταν οι άνθρωποι να κάνουν τις ορθές ή λανθασμένες ηθικές επιλογές, για τις οποίες θα είναι προσωπικά υπεύθυνοι (Κατά Ματθαίον 12: 35-37).

Φυσιολογικά, εάν πολλοί άνθρωποι κάνουν το καλό - να συμπεριλάβουμε εδώ και τη θέλησή τους να επιπλήττουν την κακή συμπεριφορά - το γεγονός αυτό έχει «κοινωνικά αποτελέσματα»**. Όμως η Εκκλησία διδάσκει ότι η προσπάθεια για «κοινωνική αλλαγή», χωρίς προηγουμένως να πεισθούν οι άνθρωποι να αλλάξουν την ηθική τους συμπεριφορά είναι μάταιη. Νομίζω ότι ή ιστορία μας διδάσκει το ίδιο ακριβώς μάθημα.

Οι προσπάθειές μας να «μεταρρυθμίσουμε την κοινωνία», χωρίς να απαιτούμε ηθική υπευθυνότητα, αποτελούν τον πυρήνα της αποτυχίας του σοσιαλισμού του εικοστού αιώνα και ιδιαίτερα τη μεγάλη ανικανότητα της κυβέρνησης να επιτύχει μια εκούσια ανθρώπινη αλλαγή με τους βαρείς της φόρους και τα προγράμματα κοινωνικού εκσυγχρονισμού ή κοινωνικής πρόνοιας.

Η αναποτελεσματικότητα της μεγάλης κυβερνητικής προσπάθειας να επιβάλει μία κοσμική «ηθική» στην κοινωνία φάνηκε από την αποτυχία κάθε ουτοπικού, σοσιαλιστικού και κομμουνιστικού κράτους, με την μεγάλη ευημερία, να εκπληρώσει τις κοινωνικές του υποσχέσεις. Αυτές οι αποτυχίες οφείλονται εν μέρει στην εκκοσμίκευση της σύγχρονης πολιτικής κουλτούρας, η οποία προκάλεσε αυτό το οποίο ο ιστορικός Macaulay ονόμασε «το πιο τρομερό από όλα τα θεάματα, τη δύναμη του πολιτισμού χωρίς έλεος». Γιατί τα σύγχρονα υπερκράτη δημιούργησαν τα λουτρά αίματος και διακρίνονται ως τα πιο αιματηρά και τα πιο κοσμικά και πολιτειοκρατικά από τα κράτη όλων των αιώνων; Επειδή επιχειρούν να «κάνουν το καλό» αγνοώντας τη θρησκεία.

Ο ιστορικός Paul Johnson περιγράφει τις αντιανθρωπιστικές παρορμήσεις, που έχουν διαποτίσει τις σύγχρονες κοσμικές προσπάθειες να δημιουργήσουν άθεες πολιτικές ουτοπίες. Στις περιπτώσεις αυτές τα ερωτήματα της ηθικής και της βαθύτερης σημασίας των προσώπων και των πραγμάτων έχουν υποβαθμιστεί σε απλές παρεμβάσεις στις κοινωνικές δομές, και η πνευματικότητα και η θρησκεία έχουν υποβιβασθεί στο περιθώριο του πολιτισμού. Ο Johnson γράφει : « Η επιθυμία για δύναμη δημιούργησε ένα νέο είδος Μεσσία απόλυτου και αχαλίνωτου από κάθε θρησκευτικό περιορισμό και με μία ακόρεστη διάθεση για τον έλεγχο ολόκληρου του ανθρωπίνου γένους... με έναν ακυβέρνητο κόσμο έρμαιο σ’ έναν παγκόσμιο σχετικισμό. Αυτό ήταν μία πρόσκληση προς τους... γκάγκστερς-πολιτικούς να προβάλλουν στο προσκήνιο».

Το ματωμένο μάθημα του εικοστού αιώνα μας διδάσκει περισσότερο απ’ όλα ότι τα ιδεολογικά κοινωνικά και πολιτικά προγράμματα, τα οποία έχουν αποκοπεί από τις υπερβατικές θρησκευτικές άξιες, δημιουργούν κάτι πολύ περισσότερο από έναν εξαναγκασμό.

Από το βιβλίο «ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΟΝΟΣ – Αναζητώντας την Ορθόδοξη Πίστη στον Αιώνα των Ψεύτικων Θρησκειών» (2004). Ο 64χρονος Frank Schaeffer είναι Αμερικανός συγγραφέας, σκηνοθέτης, σεναριογράφος και δημόσιος ομιλητής. Η μεταστροφή του στην ορθοδοξία είχε κάνει αίσθηση, καθώς είναι γιος του διάσημου ευαγγελικού θεολόγου και συγγραφέα Francis Schaeffer. Τελευταία δείχνει να έχει χάσει τον προσανατολισμό του καθώς δηλώνει «χριστιανός αθεϊστής». Πολιτικά ανκαι υπήρξε "συντηρητικός" έχει γίνει πλέον λίμπεραλ.

* ειδικά όταν προέρχονται από «μειονότητες». Στις ΗΠΑ είναι σύνηθες για κάθε έγκλημα που διαπράττει ένας αφρoαμερικάνος να φταίει η "δουλεία" που υπήρχε πριν από 200 χρόνια. Για τους υπόλοιπους φταίνε τα "όπλα". Στις ευρωπαϊκές χώρες για κάθε έγκλημα που διαπράττει ένα παιδί από οικογένεια μεταναστών φταίει η «φτώχεια», η «γκετοποίηση», η «αποικιοκρατία» κλπ. Στην χώρα μας για κάθε έγκλημα που διαπράττει ένας «μετανάστης» ή «πρόσφυγας» φταίει «ο πόλεμος που έζησε», η «κουλτούρα με την οποία μεγάλωσε», ο «ρατσισμός», «ιμπεριαλισμός» ο «καπιταλισμός» και πάει λέγοντας.  

** Γνωστόν το πολυχρησιμοποιούμενο σλόγκαν «όλο μαζί μπορούμε» που έχει πολλαπλά μηνύματα και ύποπτους σκοπούς.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ