ΠΩΣ Η ΚΑΜΠΑΛΑ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ: ΑΠΟ ΤΟ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ ΣΤΟΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ Ή ΠΩΣ ΧΑΘΗΚΕ Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

C.D.Friedrich, Τοπίο με  Κουκουβάγια, Τάφος και Φέρετρο.

Γράφει ο Ιωάννης Αυξεντίου

Ρομαντισμός ονομάστηκε εκείνο το καλλιτεχνικό και φιλοσοφικό ρεύμα που ξεκίνησε από τη Γερμανία του 18ου αιώνα και μετά διαδόθηκε στην Αγγλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οι πιο γνωστοί εκπρόσωποι του Ρομαντισμού υπήρξαν ο Νοβάλις, ο Φρήντριχ Χαίλντερλιν, ο Φρήντριχ Σίλερ, ο  Γκαίτε, ο Λόρδος Βύρων κλπ. Ο Isaiah Berlin γράφει το εξής για το ρεύμα αυτό:  «Η σπουδαιότητα του ρομαντισμού έγκειται στο γεγονός ότι είναι το μεγαλύτερο πρόσφατο κίνημα που μετέβαλε άρδην τη ζωή και τη σκέψη του Δυτικού Κόσμου. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη στροφή που σημειώθηκε ποτέ στη συνείδηση της Δύσης». Πως μπορούν να περιγραφούν οι φαινομενικές εκδηλώσεις του ρομαντισμού; «…είναι το πρωτόγονο και το ανεπιτήδευτο, είναι η νιότη και ο συναρπαστικός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τη ζωή ο φυσικός άνθρωπος• είναι όμως και ωχρότητα, πυρετός, αρρώστια, παρακμή (…) Είναι το παράξενο, το εξωτικό, το γκροτέσκο, το μυστηριώδες, το υπερφυσικό, τα ερείπια, τα μαγεμένα κάστρα, είναι η διάχυση μέσα στο αιώνιο συμπαντικό πνεύμα.»

Ο Ρομαντισμός χτύπησε το Δυτικό Πολιτισμό σε δύο βασικά επίπεδα:

Α) Στην αντίληψη περί της Αντικειμενικής Αλήθειας.
Β) Στην αντίληψη της έννοιας της πραγματικότητας. 

 
Ας ξεκινήσουμε τη σκιαγράφηση των θέσεών του στο πρώτο επίπεδο. Γράφει ο Isaiah Berlin: «Στην Ελληνική Φιλοσοφία της Κλασικής Περιόδου, για παράδειγμα στα έργα του Πλάτωνα, θα δούμε πως κυριαρχεί σε αυτά ένα γεωμετρικό ή μαθηματικό μοντέλο. Η σκέψη του λειτουργεί επί τη βάσει της ιδέας ότι υπάρχουν αξιωματικές αλήθειες-αλήθειες αδιάσειστες (…) Αυτές τις αλήθειες οι άνθρωποι, ακολουθώντας κάποιες μεθόδους, μπορούν να τις ανακαλύψουν• εάν δεν τις ανακαλύψουν σήμερα θα το κάνουν στο μέλλον, εάν πάλι δεν μπορούν να τις ανακαλύψουν, τότε αυτές τις αλήθειες τις  γνωρίζει μόνον ο Θεός». Σε κάθε περίπτωση, ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ. Πρόκειται για μία πρόταση κοινή τόσο στην κλασική φιλοσοφία όσο και στο Χριστιανισμό. Αυτή η ιδέα αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της δυτικής παράδοσης και είναι ό,τι ακριβώς ήλθε να σπάσει ο Ρομαντισμός.

Για το Ρομαντισμό δεν υπάρχει καν η προσωπική-υποκειμενική αλήθεια, δεν μπορούμε ούτε καν να δηλώσουμε ότι υπάρχουν “τόσες αλήθειες όσες και οι άνθρωποι” για το λόγο ότι η ανθρωπότητα ή το “παγκόσμιο πνεύμα” δημιουργεί αλήθειες οι οποίες συνεχώς μεταβάλλονται και η μία διαδέχεται την άλλη, κατά την ατέρμονη ροή του συμπαντικού πνεύματος. 

Και τώρα ερχόμαστε στο δεύτερο επίπεδο, εκείνο της πραγματικότητας. Και σε αυτό το επίπεδο η Δυτική Παράδοση ήταν σαφής: ο άνθρωπος πρέπει να δείχνει σεβασμό προς οτιδήποτε το υπαρκτό, να μην παρεκκλίνει από τα γεγονότα. Να άγεται δηλαδή από τη φύση των πραγμάτων.  Οι Ρομαντικοί πρέσβευαν το ακριβώς αντίθετο. Για αυτούς, ο άνθρωπος  καθορίζει τη μορφή που θα έχει το σύμπαν του. Το σύμπαν είναι μία διαδικασία αέναης αυτοδημιουργίας. Ένας ακραίος ρομαντικός, ο Max Stirner (για αυτόν δείτε παλαιότερο άρθρο μας) έφθασε να ισχυρίζεται το ακόλουθο: «Χρησιμοποιώντας τη λέξη “κίτρινος”, εννοώ αυτό που εννοούσα και εχθές, όταν την χρησιμοποιούσα, και αυτό που θα εννοείς και εσύ αύριο. Η ιδέα αυτή ωστόσο είναι ένας βασανιστικός ζυγός, μία φοβερή μορφή δεσποτισμού. Γιατί η λέξη “κίτρινος” πρέπει να σημαίνει το ίδιο πράγμα σήμερα και αύριο; Γιατί να μην μπορώ να την αλλάξω; Γιατί 2 επί 2  πρέπει πάντοτε να μας κάνουν 4;». Τελικά, όπως ήταν επόμενο, ο Stirner έχασε τα λογικά του και πέθανε ως ένας ήσυχος τρόφιμος φρενοκομείου.

C.D. Friedrich, Μονή στο δάσος με τις βελανιδιές.

Τίθεται λοιπόν εύλογα το ακόλουθο ζήτημα: πως και γιατί οι Ρομαντικοί κατέληξαν σε αυτές τις θέσεις; Αυτό συνέβη διότι ο πυρήνας της φιλοσοφίας τους βρισκόταν στο Γερμανικό Μυστικισμό: «…μία προσπάθεια ν’ απορροφήσει κανείς το άπειρο, να ενοποιηθεί με αυτό, είτε μία προσπάθεια να διαχυθεί μέσα σε αυτό. Πρόκειται  δίχως άλλο για μία εκκοσμικευμένη εκδοχή του ένθερμου θρησκευτικού αγώνα για την ενοποίηση με το Θεό, την ένωση με τις δημιουργικές δυνάμεις της φύσης, κατά  τρόπο παγανιστικό…»

Και τώρα ερχόμαστε στο κρίσιμο ερώτημα: που στηρίχθηκε ο Γερμανικός Μυστικισμός αλλά και οι πατέρες του Ρομαντικού Κινήματος; Η απάντηση έχει ήδη δοθεί: «Το θρησκευτικό ενδιαφέρον για τη φυσική φιλοσοφία, τη μαγεία, τον πανθεϊσμό, τις μυστικιστικές γλωσσικές θεωρίες και συμβολισμούς, τη θεογονία και την κοσμογονία, που επέδειξαν πολλοί Γερμανοί Ρομαντικοί συγγραφείς ήταν μια απάντηση σε αυτό που ο Χέγκελ αποκαλούσε “ξηρότητα του Διαφωτισμού”. Το ενδιαφέρον αυτό οδήγησε στην ανακάλυψη της Καμπάλα. Μεταξύ των εβραϊκής καταγωγής Ρομαντικών και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό μεταξύ των χριστιανών Ρομαντικών, ο Εβραϊκός Μυστικισμός έγινε όχι μόνο πηγή θρησκευτικής, φιλοσοφικής και καλλιτεχνικής έμπνευσης αλλά και θέμα επιστημονικής και φιλοσοφικής συζήτησης».

Για παράδειγμα, ένας από τους πιο σημαντικούς προδρόμους του ρομαντισμού, ο Johann Georg Hamann, όπως απέδειξε η ιστορική έρευνα άντλησε τη φιλοσοφία του ακριβώς μέσα από τον Εβραϊκό Μυστικισμό και την Καμπάλα. Ο Karl Wilhelm Friedrich, ένας από τους πιο γνωστούς  εκπροσώπους του Ρομαντισμού, παντρεύτηκε την Dorothea von Schlegel, την κόρη του Ιουδαίου φιλοσόφου Moses Mendelssohn ο οποίος προανήγγειλε τα διάφορα ρεύματα του Ρομαντισμού. Αλλά και ο Ιδεαλισμός, όπως εξάλλου σημείωνε ο Jurgen Habermas (της Σχολής της Φρανκφούρτης), είχε τις ίδιες ρίζες: «….η άρνηση της Ιδεαλιστικής Γερμανικής Φιλοσοφίας να δώσει μία μορφή στις ουτοπιστικές της ιδέες ήταν αρκετά όμοια με τον καμπαλιστικό τονισμό των λέξεων παρά των εικόνων…».

                      ΤΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ ΤΟΥ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΥ

Τα επακόλουθα του Ρομαντισμού ήταν τα εξής:

Α) Ο Φιλελευθερισμός: εφόσον η αντικειμενική αλήθεια δεν υπάρχει, εφόσον ο κάθε άνθρωπος φτιάχνει το δικό του σύμπαν, για να μην υπάρχουν προστριβές μεταξύ των προσωπικών-ατομικών κόσμων, δηλαδή, με απλά λόγια, για να μην ενοχλεί ο ένας τον “κόσμο” του άλλου, η κοινωνία οδηγείται αναγκαστικά σε ένα συμβιβασμό και ο καθένας δικαιούται τον “κόσμο” του. Το “νέο κοινωνικό συμβόλαιο” όριζε πως  η Αλήθεια δεν υπάρχει και έτσι η  κοινωνία  έγινε… πολυσυμπαντική.

Β) Η περιφρόνηση του πραγματικού, ακόμη και όπως αυτή διαμορφώθηκε  από τον ιδεαλισμό (Χέγκελ), μεταδόθηκε (μέσω αυτού) στην Αριστερά, η οποία μονίμως, από τότε, αγνοεί συνειδητά τη φύση των πραγμάτων.

Γ) Η δημιουργία μίας ιδιάζουσας και “μαγικής” μορφής εθνικισμού στην οποία η γη, το αίμα και η φυλή αποκτούν ανιμιστικές ιδιότητες (το έθνος έγινε “πνεύμα”). Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο ο Διαφωτισμός όσο και ο Ρομαντισμός, αν  και πρόκειται για νέο-γνωστικά ρεύματα με αντίθετες φιλοσοφίες, καλλιέργησαν τον εθνικισμό. Χαρακτηριστική περίπτωση: ο Adam  Mickiewicz (1798 – 1855), o εθνικός ποιητής της Πολωνίας, εβραϊκής καταγωγής και Φρανκιστής (για το θέμα δείτε εδώ), κεντρική φιγούρα του Ρομαντικού Κινήματος στην Πολωνία (και θαυμαστής του Gioacchino da Fiore), εκθείαζε τον ηρωισμό και την εθνική εξέγερση των Πολωνών («…και σε μελλοντικές ημέρες,  κάποιος εκδικητής θα εγερθεί από τα κόκαλά μας», έγραφε σε ένα ποίημα του γεμάτο από εικόνες με οστά…). Μας θυμίζει το δικό μας  εβραϊκής καταγωγής εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό (για περισσότερα διαβάστε εδώ, εάν εξαιρέσουμε το περιφρονητικό-κομπλεξικό έναντι της θρησκείας μας ύφος του αρθρογράφου, πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο διότι παρέχει πληροφορίες που “δένουν” την όλη υπόθεση). Ήταν βλέπετε η εποχή (1800-1914) που οι εθνικισμοί έπρεπε να χρησιμοποιηθούν ως αντι-παραδοσιακά εργαλεία, ως  “προοδευτικές” εξεγέρσεις ενάντια στην “παλαιά τάξη” πραγμάτων. Φυσικά, σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, δυνάμεις παρόμοιες με εκείνες εκείνης της εποχής, στράφηκαν εναντίον του εθνικισμού.

Δ) Τέλος, ο Ρομαντισμός έθεσε τις βάσεις του θρησκευτικού Οικουμενισμού: απορρίπτοντας το “περιορισμένο”, τα “στενά πλαίσια”, το “δεδομένο”, αναζητώντας τη “διάχυση στο άπειρο”, δεν ήταν δυνατόν να ανεχθεί την Παράδοση, το Δόγμα, το Πρόσωπο, τη Μορφή.
Η ΤΡΥΚΙΜΙΣΜΕΝΗ ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΥ

Τα κύματα στη θάλασσα του Γνωστικισμού ορθώνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε το επόμενο να συγκρούεται με το προηγούμενο, δημιουργώντας έτσι ένα νέο κύμα το οποίο είναι η σύνθεση των δύο προηγούμενων.

Η ανθρωπότητα πορεύεται λοιπόν μέσα από αυτή την τρικυμισμένη θάλασσα. Ωστόσο, αυτός ο οποίος μεταχειρίζεται τη σωστή πυξιδα (δηλ. για την κοσμική γνώση, τους  Έλληνες  Κλασικούς και για την ουράνια γνώση, τη Φιλοκαλική Παράδοση) δεν θα χάσει την πορεία του προς την Ιθάκη.


Σημειώσεις:

Α) Εάν κάποιος αναγνώστης δεν γνωρίζει τον όρο “Φρανκιστής”, ας διαβάσει παλαιότερο άρθρο μας επί του θέματος.
Β) Οι Ρομαντικοί δεν είδαν την Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα μάτια του  Θ. Κολοκοτρώνη και του Αθ. Διάκου, αλλά μέσα από το πρίσμα του πνευματοπαθολογικού οραματισμού τους. Έτσι, αν ζητούσαμε από τον  “φιλέλληνα” Ρομαντικό Λόρδο Βύρωνα να απεικονίσει με ένα σύμβολο την ελληνική εξέγερση (του), δεν θα έβαζε το Σταυρό ή την Ανάσταση ή τους Τριακόσιους του Λεωνίδα ή το Θεμιστοκλή, ούτε καν το θεό Απόλλωνα δεν θα έβαζε. Το πιθανότερο είναι πως ως απεικονιστικό σύμβολο θα έθετε το θεό Διόνυσο και στην πιο έξαλλη εκδοχή του.

Γ) Είναι πράγματι καταπληκτική η μαεστρία με την οποία δημιουργούνται (αυθόρμητα ή εσκεμμένα) τα διάφορα “ρεύματα σκέψης” και οι αντίστοιχες ψυχικές καταστάσεις, οι οποίες διαχέονται ως πνευματικές επιδημίες. Βλέπουμε επίσης, ότι το αντι-παραδοσιακό ρεύμα κατά την πορεία του, μπορεί να προσλαμβάνει μορφές και να χρησιμοποιεί εργαλεία, που στην επόμενη φάση του να τα απορρίπτει ή ακόμη και να τα μάχεται.

Βιβλιογραφία:

1. Isaiah Berlin, The Roots of Romanticism, 1999.
2. Goodman-Thau , et al., Kabbala und Romantik, 2011.                               
3. Larry Vaughan, Johann Georg Hamann - Metaphysics of Language and Vision of History , 1989.                                                                     
4. Cengiz Sisman, The Burden of Silence: Sabbatai Sevi and the Evolution of the Ottoman-Turkish Dönmes, 2015.                                    
5. Abraham Gordon Duker, Isaac Lewin, Some Cabbalistic and Frankist Elements in Adam Mickiewicz's "Dziady", 1971.  
6. Στέργιος Σπανάκης, H οικογένεια των Σολομών της Κρήτης, Κρητικά χρονικά, 1958.
7. Βελουδής Γιώργος, Ο  Θεός του Σολωμού, To BHMA, 2oo2.
8. Benita Eisler, BYRON: Child of Passion, Fool of Fame, 2000.

http://theodotus.blogspot.gr/2017/10/blog-post_23.html