Εράν Λέρμαν: Ποιοί μάχονται για τη ηγεμονία στη Μέση Ανατολή

Βασίλης Νέδος
Στη συνέντευξή του για το Security Bulletin του kathimerini.gr, o κ. Λέρμαν, επί σειρά ετών στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου, αναφέρεται στις νέες ισορροπίες που πλέον δημιουργούνται στη Μέση Ανατολή, στον αυξημένο ρόλο της Ρωσίας αλλά και στις φιλοδοξίες της Τουρκίας, ενώ επισημαίνει την ανάγκη της πολύ στενής συνεργασίας ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ, αλλά και τις προοπτικές διεύρυνσής της.
- Η περιφέρεια γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο υφίσταται σημαντικές – αν όχι ριζικές – αλλαγές. Βρισκόμαστε στην αρχή της μετάβασης ή οι νέες ισορροπίες ανάμεσα στους περιφερειακούς παίκτες έχουν απλά αρχίσει να γίνονται πιο ευκρινείς;
-  Καταρχάς το Ισλαμικό Κράτος χάνει τον έλεγχο των περιοχών που ήλεγχε και προχωρά σε τρομοκρατικές επιθέσεις που είναι και είναι ένδειξη της απελπισίας τους. Άρα, τα στρατόπεδα που μάχονται για την ηγεμονία στην περιοχή μειώνονται από έξι (Εθνικιστές, σοσιαλιστές – αυτοί που είχαν πάει με τους Σοβιετικούς - πραγματικοί φιλελεύθεροι – οι πολύ καλοί για να μπορέσουν να κρατήσουν την εξουσία – τρελοί ισλαμιστές – κυρίως νεκροί) σε τρία: Πρώτον, το Ιράν και οι ισχυροί σύμμαχοί του. Δεύτερον, η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Τρίπολη στη Λιβύη, Χαμάς στη Γάζα) που στηρίζεται από τον Ερντογάν και το Κατάρ. Τρίτον, το στρατόπεδο της σταθερότητας, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ιορδανία, το Ισραήλ. Η ισορροπία μεταξύ τους είναι ευαίσθητη. Το Ισραήλ είναι η πλέον ισχυρή στρατιωτικά χώρα, αλλά διστάζει να ρίξει το βάρος της πέρα σε οτιδήποτε δεν είναι απαραίτητο παρά μόνο για αποτροπή. Οι Σαουδάραβες είναι πλούσιοι αλλά αδέξιοι. Ο Αιγυπτιακός στρατός είναι τεράστιος, αλλά ανίκανος. Ο Τραμπ είναι πολύ ασταθής για να βασιστεί κάποιος πάνω του αν και το βασικό ένστικτό του υπαγορεύει την στήριξη των «καλών». Πολλά θα εξαρτηθούν από δύο παίκτες: Τι θα κάνει η Ρωσία και, αν η Τουρκία του Ερντογάν, αρκετά ισχυρότερη και πλουσιότερη χώρα από το Ιράν, θα παρασυρθεί σε μια ακόμα πιο αντιδυτική στάση ή θα αναγκαστεί να αντιληφθεί ότι το Τουρκικό οικονομικό θαύμα (που κρατάει το ΑΚΡ στην εξουσία) θα επιβιώσει μόνο αν διαρρήξει τις σχέσεις του με το Ιράν και συνταχθεί με τις υπόλοιπες «αδελφές» σουνιτικές χώρες. Δεν είναι εύκολη η πρόβλεψη. Το αποτέλεσμα ίσως εξαρτάται και από την διαπίστωση την οποία πρέπει να κάνει το ΝΑΤΟ. Ότι ήρθε η ώρα να παίξουν λίγο «σκληρό παιχνίδι» με τον «νέο Σουλτάνο» στην Άγκυρα.

-  Τι ακριβώς σημαίνει η αυξημένη και – ως ένα σημαντικό βαθμό άνευ προηγουμένου – παρουσία της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο;

-  Η «αρκούδα» είναι γερασμένη και άρρωστη, εγκλωβισμένη ανάμεσα στο ΝΑΤΟ (20 φορές το ΑΕΠ της Ρωσίας) και την Κίνα (10 φορές ο πληθυσμός της Ρωσίας). Αλλά με τη βοήθεια του Πούτιν, μπορεί ακόμα να «δαγκώσει». Δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν την Ναυτική Βάση της Ταρτούς και την Αεροπορική Βάση του Χουμεϊμίμ. Και οι δύο βάσεις έχουν σημαντική στρατηγική αξία, πέρα από την χρησιμότητά τους για τον πόλεμο της Συρίας. Αν και το ΝΑΤΟ έχει βάσεις στην περιοχή (οι βάσεις της Βρετανίας στην Κύπρο), οι Ρώσοι επωφελούνται ποικιλοτρόπως από την παρουσία τους στην περιοχή. Οι Ρώσοι γνωρίζουν καλά τις δυνατότητες του Ισραηλινού Στρατού και δεν θα ρισκάρουν να χάσουν αυτά τα οφέλη και άλλες επενδύσεις που κάνουν, λόγω κάποιας ανόητης λανθασμένης κρίσης του Άσαντ να προσφέρει βοήθεια στο Ιράν, ώστε αυτό να διεισδύσει στο Ισραήλ ή να αποσταθεροποιήσει την Ιορδανία.

- Και η αμερικανική παρουσία στην περιοχή;

- Δυστυχώς οι δύο επιλογές που έκανε η διοίκηση Τραμπ πρόσφατα δημιουργούν σοβαρά ερωτηματικά για την στάση των ΗΠΑ στην περιοχή: Πρώτον, η εγκατάλειψη των Κούρδων του Ιράκ. Πρόκειται για μέρος μιας στρατηγικής, βασική υπόθεση της οποίας είναι ότι οι Σαουδάραβες μπορεί να κρατήσουν την Ιρακινή κυβέρνηση μακριά από το Ιράν – και αμφιβάλλω ότι αυτό είναι πιθανό. Δεύτερον, η απόσυρση από την Ανατολική Συρία, κίνηση που αφήνει το Ιράν να έχει μια συνεχή παρουσία από εκεί μέχρι το Λίβανο. Μολαταύτα, η ισχυρή στήριξη των Σαουδαράβων (και το Ισραήλ), επιβεβαιώνει κάποιες παραδοσιακές αμερικανικές δεσμεύσεις. Όλα τώρα θα κριθούν από το πόσο αποτελεσματικά θα αντιμετωπιστεί το Ιράν και αν εκεί – ή στη Βόρεια Κορέα – οι ΗΠΑ μπορεί να δείξει τι κόστος μπορεί να πληρώσει ένα «κράτος-ταραξίας».

- Η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Κύπρος έχουν μια πολυεπίπεδη τριμερή συνεργασία. Θεωρείτε ότι μπορεί να λειτουργήσει ως μοντέλο συνεργασίας μεταξύ και άλλων χωρών, περιλαμβανομένων και ορισμένων που δεν είχαν ανοιχτά φιλικές σχέσεις με το Ισραήλ στο παρελθόν;

- Η τριμερής σχέση είναι ένα σημαντική μέρος της απάντησης στις προκλήσεις που περιέγραψα και λίγο νωρίτερα. Έχουμε έναν υψηλό βαθμό συμπληρωματικότητας των δυνατοτήτων μας. Με παρόμοιες τριμερείς συνεργασίες, με την Αίγυπτο και την Ιορδανία αλλά και την Ιταλία η οποία έχει εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον για το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο της περιοχής, μπορούμε να οραματιζόμαστε ένα σχήμα 3+3 στην Ανατολική Μεσόγειο (Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρος, Ιορδανία, Αίγυπτος, Ισραήλ), παρόμοιο με το 5+5 που ήδη υφίσταται στη δυτική λεκάνη της Μεσογείου.

- Πόσο σημαντικός είναι ο παράγοντας της ενέργειας; Είναι από μόνος του αρκετός για να εδραιώσει σχέσεις; Ιδιαίτερα με την Αίγυπτο.

- Η ενέργεια είναι ένα ισχυρό, επικουρικό εργαλείο, όταν μια βασική σχέση συνεργασία και, τελικά, φιλίας, έχει ουσιαστικά εγκαθιδρυθεί. Είναι λιγότερο αποτελεσματικό στην επίλυση διαφορών, αλλά μπορεί να βοηθήσει στη διαχείρισή τους. Για παράδειγμα ο Λίβανος θα ήταν λιγότερο πρόθυμος για την κλιμάκωση της σύγκρουσης, αν κάτι τέτοιο θα έδιωχνε επενδυτές από την ΑΟΖ του. Ως προς την Αίγυπτο, η απευθείας συνεργασία με το Ισραήλ μειώθηκε σημαντικά έπειτα από την ανακάλυψη του κοιτάσματος Zohr από την ΕΝΙ. Πρακτικά, μειώνεται η πιθανότητα η Αίγυπτος να χρειαστεί Ισραηλινό φυσικό αέριο για να λειτουργήσουν οι ξένες εγκαταστάσεις υγροποιημένου αερίου που έχει και παραμένουν αδρανείς. Παρόλα αυτά, επιμένω ότι επικερδείς σχέσεις στο τρίγωνο Αιγύπτου, Κύπρου και Ισραήλ, μπορεί να χτισθούν, τόσο για οικονομικούς όσο και στρατηγικούς λόγους.

- Η θέση και η γεωπολιτική βαρύτητα της Τουρκίας στην περιοχή είναι τεράστια. Πιστεύετε ότι η ασταθής συμπεριφορά θα συνεχιστεί; Ή δεν είναι ασταθής συμπεριφορά, αλλά αντιθέτως, η ένδειξη ότι η Τουρκία βρίσκεται προσηλωμένη στο μονοπάτι της δημιουργίας νέων, βαθύτερων σχέσεων με χώρες όπως η Ρωσία ή το Ιράν;

- Οι θολές νέο-οθωμανικές φιλοδοξίες του Ερντογάν σύντομα θα συγκρουστούν με εκείνες των γειτόνων του, περιλαμβανομένου του Ιράν. Ο Ερντογάν δεν μπορεί να δεχθεί τις ηγεμονικές Σιιτικές φαντασιώσεις του Ιράν, καθώς έρχονται σε σύγκρουση με το δικό του εγχείρημα, την επαναφορά της Τουρκίας στο επίκεντρο των εξελίξεων της περιοχής. Κατά την άποψή μου, αν δεν επιθυμεί να μειωθεί ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας και να αποφύγει την περιθωριοποίηση μέσα στο ΝΑΤΟ, τότε τελικά θα σταθεί μαζί με τους Σαουδάραβες και τη Δύση. Προσωπικά, επίσης, εκτιμώ ότι αν ο Ερντογάν κάποια στιγμή αποχωρήσει από την εξουσία, οι διάδοχοί του, ακόμη και μέσα στο ΑΚΡ θα είναι λιγότερο συγκρουσιακοί.

- Εξακολουθούν να καταγράφονται πολυαίμακτες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Σινά. Γιατί η χερσόνησος εξακολουθεί να είναι στόχος επιθέσεων από τζιχαντιστές; Φοβάστε την εξάπλωση τέτοιων επιθέσεων και σε άλλες χώρες στην λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου;

- Η φρίκη που είδαμε πριν λίγο καιρό στη Ράουντα έχει δύο χαρακτηριστικά. Από τη μια αποτελεί σημάδι ότι το «Ισλαμικό Κράτος» προσπαθεί να δείξει ότι υπάρχει ακόμα. Από την άλλη πλευρά είναι μια ανησυχητική ένδειξη ότι ο Αιγυπτιακός στρατός δεν τα καταφέρνει ιδιαίτερα στην μάχη εναντίον της τρομοκρατίας: Απλά δεν διαθέτουν εκείνο το είδος των συγκεκριμένων πληροφοριών που θα τους επέτρεπε να καταστρέψουν έναν τέτοιο εχθρό. Η κατάσταση έχει τοπικό χαρακτήρα και συγκεκριμένες ρίζες: Το Σινά είναι μια περιοχή με περιορισμένες ή μηδενικές πηγές εισοδήματος. Στην Αίγυπτο οι νομαδικοί και οι στατικοί πληθυσμοί μισούν αλλήλους. Όπλα από τη Λιβύη είναι διεσπαρμένα σε όλη την χερσόνησο. Ο στρατός είναι αδέξιος, καταπιεστικός και αναποτελεσματικός. Η Ιορδανία, για παράδειγμα, τα καταφέρνει πολύ καλύτερα. Πρέπει όλοι να είμαστε σε εγρήγορση, αλλά το ΙΚ δεν συνιστά ανίκητη δύναμη. Τελικά, παρά τις αποτυχίες, θα εξαλειφθούν και από το Σινά.

- Θα ρισκάρατε μια πρόβλεψη για την περιφέρεια μας τα επόμενα 3-5 χρόνια; Πιστεύετε ότι η αντιμετώπιση των προκλήσεων ασφαλείας θα γίνει ακόμη δυσκολότερη και απρόβλεπτη; Θεωρείτε ότι οι ζώνες σύγκρουσης θα μπορούσαν να επηρεάσουν ανοιχτά την Ανατολική Μεσόγειο; 

- Στην περιοχή μας είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις ακόμη και για δύο ημέρες. Πρέπει, σίγουρα, να είμαστε έτοιμοι για πολύ αρνητικές εξελίξεις, γι’ αυτό και εξελίσσεται το πρόγραμμα εντατικής συνεκπαίδευσης των αεροπορικών αλλά και χερσαίων δυνάμεων (Ηνίοχος, Ονήσιλος-Γεδεών, Mountain Air, κομάντος στην Κύπρο, Blue Flag κλπ). Έχουμε λόγους να συνεχίσουμε να συζητάμε με τους Ρώσους αλλά και να αναδεικνύουμε την ικανότητα αποτροπής που έχουμε: Το Ιράν μπορεί να γίνει πολύ επιθετικό, αλλά και η Τουρκία μπορεί να παρασυρθεί προς αυτή την κατεύθυνση, εκτός αν λειτουργούν αντίρροπες δυνάμεις. Τα πράγματα στην Αίγυπτο μπορεί να χειροτερέψουν και σε αυτή την περίπτωση ας ελπίσουμε ότι Θεός θα βάλει το χέρι του. Από την άλλη με αποφασιστικές συνεπείς πολιτικές -εν ολίγοις τον περιορισμό του Ιράν, την άσκηση αποτρεπτικής ισχύος στη Χεζμπολάχ, την χρήση της ενέργειας για την διαχείριση συγκρούσεων, το σωστό μείγμα καρότου και μαστιγίου για την Τουρκία, την καλή διαχείριση του Παλαιστινιακού, τον αθόρυβο αλλά εντατικό συντονισμό των τριμερών σχημάτων (αλλά και με την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – μπορούμε να κρατήσουμε το φρούριο για λίγα ακόμα χρόνια ώσπου το Ιρανικό καθεστώς, το οποίο πιστεύω ότι είναι αρκετά ευάλωτο εσωτερικό, θα αρχίσει να δείχνει σημεία κόπωσης. Ουδείς πίστευε το 1988 ότι δεν θα υπάρχει Σοβιετική Ένωση σε τέσσερα χρόνια.

* O Εράν Λέρμαν υπήρξε επί σειρά ετών στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου. Αυτή την περίοδο διδάσκει στο Ακαδημαϊκό Κέντρο Σάλεμ, έχοντας πάρει το διδακτορικό του από το LSE. Έχει υπηρετήσει στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας του Ισραήλ στο Γραφείο του πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου. Αποστρατεύτηκε με το βαθμό  του Συνταγματάρχη και κατά τη θητεία στις Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις κατείχε σημαντικές θέσεις στην Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών για περισσότερα από 20 χρόνια.

Καθημερινή

http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2018/02/blog-post_393.html