ΡΩΞΑΝΗ ΚΑΠΑΝΤΖΑΚΗ

Το Nagorno-Karabakh είναι μία περιοχή που βρίσκεται εντός του Αζερμπαϊτζάν, στο νοτιοδυτικό του τμήμα. Αποτελεί ένα παράδειγμα frozen conflict, ήτοι μίας «παγωμένης διαμάχης». Αυτό σημαίνει ότι, ενώ υπάρχει κατάπαυση πυρός μετά από ένοπλη σύγκρουση, δεν έχει υπογραφεί συνθήκη ειρήνης, δημιουργώντας έτσι πολλές πιθανότητες να παραβιαστεί η εκεχειρία (The Economist, 2014).

Ιστορικό Υπόβαθρο

Η περιοχή του Nagorno-Karabakh αποτελεί αιτία πολυετούς διαμάχης μεταξύ της Αρμενικής πλειονότητας που διαμένει στην περιοχή και των Αζέρων. Για πολλούς αιώνες Χριστιανοί Αρμένιοι και Τουρκο-Αζέροι διέμεναν στην περιοχή, πριν αυτή ενσωματωθεί στην Ρωσική Αυτοκρατορία τον 19ο αιώνα. Οι δύο πλευρές ζούσαν χωρίς πολλές διαμάχες μεταξύ τους όμως, μετά την Επανάσταση των Μπολσεβίκων στη Ρωσία, η κατάσταση άλλαξε, αφότου ιδρύθηκε η Αυτόνομη Περιοχή του Nagorno-Karabakh εντός της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν (BBC News, 2016). Η εν λόγω απόφαση των Μπολσεβίκων άφησε και τις δύο πλευρές μη ικανοποιημένες με την έκβαση της κατάστασης, και οι μεταξύ τους προστριβές κατέληγαν σε βιαιοπραγίες (Shakarian, 2017). Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 σημειώθηκε το αποκορύφωμα της διαμάχης μεταξύ των δύο πλευρών, όταν το κοινοβούλιο της περιοχής αποφάσισε την ένωση με την Αρμενία (BBC News, 2016).

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, το 1988, να ξεσπάσει μια διαμάχη μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, που κατέληξε σε έναν αιματηρό πόλεμο με 30.000 νεκρούς και εκατοντάδες χιλιάδες εκτοπισμένους από τις εστίες τους (Coffey, 2016). Το 1991, κατόπιν της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, οι Αρμένιοι της περιοχής ανακήρυξαν την de facto ανεξαρτησία της, που όμως δεν την αναγνώρισε κανένα άλλο κράτος – ούτε η Αρμενία, η οποία, ωστόσο, παρείχε στους Αρμένιους της περιοχής οικονομική και στρατιωτική στήριξη (BBC News, 2016). Από το 1992 έως σήμερα, οι Αρμένιοι έχουν υπό την κατοχή τους σχεδόν το 20% του εδάφους που αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένου όχι μόνο του Nagorno-Karabakh, αλλά και άλλων 7 αζέρικων περιοχών που το περιβάλλουν (Coffey, 2016).

Το 1992 και 1993 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με τέσσερα ψηφίσματά του, αναγνώρισε την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν, και καλεί τις αρμενικές δυνάμεις κατοχής να αποσυρθούν – κάτι που όμως δεν εφαρμόστηκε εν τέλει από την Αρμενία. Η Ρωσία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ πρωτοστάτησαν σε αυτή την προσπάθεια, συγκροτώντας την «Ομάδα Minsk», προκειμένου να επιτευχθεί η ειρήνη (OSCE). Έτσι, το 1994, οι δύο πλευρές υπογράφουν συμφωνία εκεχειρίας και, έκτοτε, η μεταξύ τους διαμάχη έχει «παγώσει» (Coffey, 2016). Το 2006, μετά το τέλος των άκαρπων διαπραγματεύσεων μεταξύ του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ilham Aliyev, και του Αρμένιου ομόλογού του, Robert Kocharyan, διεξάγεται δημοψήφισμα στην περιοχή με 75.000 ψήφους να τάσσονται υπέρ του πρώτου συντάγματος του Nagorno-Karabakh, όπου η περιοχή αποκαλείται ως κυρίαρχο κράτος. Για άλλη μια φορά, η διεθνής κοινότητα τάχθηκε ενάντια στην αναγνώριση της κρατικής υπόστασης της περιοχής, και εξακολούθησε να την θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι του Αζερμπαϊτζάν (Freizer, 2006).

Πρόσφατες Εξελίξεις

Τον Δεκέμβριο του 2015 ο Αρμένιος Πρόεδρος, Serzh Sargsyan, συναντήθηκε με τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ilham Aliyev, στην Ελβετία, οπότε ενέκριναν τακτικές καταγραφής και διερεύνησης των παραβιάσεων της εκεχειρίας και την επιτήρηση της αποστολής του Οργανισμoύ για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) στο Nagorno-Karabakh. Ωστόσο, και αυτή η προσπάθεια επίλυσης της διαμάχης δεν είχε αίσιο τέλος (Shahnazaryan, 2017).

Τον Απρίλιο του 2016 σημειώθηκε ο Πόλεμος των Τεσσάρων Ημερών μεταξύ των δύο πλευρών, με το Αζερμπαϊτζάν να ισχυρίζεται ότι η αιτία ήταν οι στρατιωτικές προκλήσεις που δεχόταν από τους Αρμένιους. Ο αζέρικος στρατός κατάφερε να ανακτήσει την κυριαρχία μερικών περιοχών γύρω από το Karabakh (Gafarli, 2016). Πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι το Αζερμπαϊτζάν την τελευταία δεκαετία έχει δαπανήσει συνολικά 22 δις. δολ. για την αγορά όπλων, ενώ από το 2012 έως το 2016 έχει εισάγει 20 φορές περισσότερα όπλα σε σχέση με την Αρμενία, (Shahnazaryan, 2017) ως αποτέλεσμα της άνθησης της αγοράς πετρελαίου, η οποία γέμισε τα ταμεία του κράτους (Tharoor, 2016). Η εν λόγω συσσώρευση όπλων -ενδεχομένως- είχε ως κίνητρο την αντιμετώπιση μιας απειλής εκ μέρους των Αρμενίων, ενώ, όταν οι Αζέροι ένιωσαν ότι υπήρχαν πολλές προκλήσεις, εκμεταλλεύτηκαν το ανανεωμένο οπλοστάσιό τους.

Ωστόσο, λόγω του υψηλού πληθωρισμού και της κρίσης που αντιμετωπίζει στον οικονομικό τομέα (World Bank, 2017), η οικονομία της χώρας επιδεινώνεται και ορισμένοι αναλυτές εντοπίζουν, σε αυτό το σημείο, μία από τις αιτίες διεξαγωγής του εν λόγω πολέμου. Ήτοι, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις κάνουν τους πολίτες του Αζερμπαϊτζάν να μην επικεντρώνονται στις καθημερινές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, και η κυβέρνηση της χώρας αποφεύγει, με αυτόν τον τρόπο, τις εντάσεις στο εσωτερικό. Από την άλλη μεριά, το Αζερμπαϊτζάν δεν θα επιθυμούσε να διεξάγει έναν πόλεμο που θα ήταν εκτός του ελέγχου του, καθότι θα υπήρχε ο κίνδυνος σε αυτή την περίπτωση να παρέμβει η Ρωσία και να επιβάλει ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις στο Karabakh, αυξάνοντας έτσι την επιρροή της στην περιοχή (Gafarli, 2016).

Μετά από τον Πόλεμο των Τεσσάρων Ημερών και την εκεχειρία του 2016, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν έχουν παραδεχτεί ότι στρατιώτες τους έχουν σκοτωθεί σε συγκρούσεις (CFR). Παράλληλα, έχουν καταγραφεί επιθέσεις και από τις δύο πλευρές, όπως η επίθεση του Αζερμπαϊτζάν που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή Αρμενικού αντι-πυραυλικού συστήματος, ενώ οι Αρμένιοι είχαν σκοτώσει Αζέρους στρατιώτες (Aljazeera, 2017). Για ένα χρόνο, σχεδόν, μετά τον Πόλεμο των Τεσσάρων Ημερών δεν είχαν σημειωθεί διαπραγματεύσεις σε επίπεδο Προέδρων, παρά τις προσπάθειες διεθνών μεσολαβητών να πείσουν τους ηγέτες των δύο πλευρών να θέσουν τέλος στις εντάσεις που υπήρχαν μεταξύ τους (Vartanyan, 2017).

Τον Οκτώβριο του 2017 οι δύο Πρόεδροι συναντήθηκαν στην Ελβετία, σε μια σύσκεψη κορυφής που διοργανώθηκε από την «Ομάδα Minsk», προκειμένου να συζητήσουν το ενδεχόμενο της ειρηνικής επίλυσης του ζητήματος, και συμφώνησαν να μειώσουν τις εντάσεις στις γραμμές επαφής (Frontenews, 2017). Τον Δεκέμβριο του 2017 συναντήθηκαν οι Υπουργοί Εξωτερικών της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν με απώτερο στόχο να συζητήσουν την διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του Ειδικού Απεστελμένου του ΟΑΣΕ – κάτι που για τους Αρμένιους αποτελεί προϋπόθεση έναρξης συνομιλιών που θα έχουν ως περιεχόμενό τους «τη διαπραγμάτευση επί του μελλοντικού καθεστώτος της περιοχής και εγγυήσεις για την ασφάλειά της» (International Crisis Group, 2017). Μέσα στον Ιανουάριο αναμένεται μια εκ νέου συνάντηση μεταξύ των δύο πλευρών.

Ο Ρόλος Των Σημαντικότερων Πόλων Ισχύος Στην Περιοχή

Υπάρχουν αρκετές δυνάμεις οι οποίες προσπαθούν να επηρεάσουν τις πολιτικές των δύο πλευρών, προκειμένου να καρπωθούν οι ίδιες τα οφέλη που απορρέουν από την άσκηση σημαντικής επιρροής και ελέγχου -στο σημαντικό αυτό- κομμάτι της περιοχής.

Η Ρωσία δρα στην περιοχή προκειμένου να διαφυλάξει τα ζωτικά της συμφέροντα. Ουσιαστικά, στοχεύει στην άσκηση επιρροής και στις δύο πλευρές, ώστε να υπάρξει μια -κατά το δυνατόν- μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση στην περιοχή, που να μπορεί να χρησιμοποιήσει προς όφελός της. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι σε περίπτωση που υπάρχουν αναταραχές ή ξεσπάσει πόλεμος, τα δυτικά συμφέροντα θα υποστούν πλήγμα λόγω εμποδίων στην απρόσκοπτη ροή των αγωγών που βρίσκονται κοντά στο Nagorno-Karabakh, ήτοι του αγωγού της διαδρομής Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν και του αγωγού στον Νότιο Καύκασο (Coffey, 2016). Ουσιαστικά, πρόκειται για περίπου 1 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, με 16 δις. κυβικά μέτρα αερίου που μεταφέρονται προς την Τουρκία και την Γεωργία από το Αζερμπαϊτζάν (Cohen).

Επίσης, η Ρωσία πουλάει όπλα και στις δύο πλευρές, ενώ διαθέτει και δύο στρατιωτικές βάσεις στην Αρμενία που θα συνεχίσει να τις έχει τουλάχιστον για τα επόμενα 48 χρόνια (BBC News, 2015). Συνεπώς, και επιθυμεί να διατηρήσει αυτές τις στρατιωτικές βάσεις και, ως εκ τούτου, θα βοηθήσει το κράτος που τις φιλοξενεί. Επίσης, το ενδεχόμενο αναταραχής στην περιοχή -λόγω της κατάστασης στο Nagorno-Karabakh- μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μοχλό πίεσης για την Τουρκία, σε περίπτωση που αυτή απειλήσει τις ρωσικές βλέψεις ή επιδείξει εχθρικές διαθέσεις έναντι της Ρωσίας (Coffey, 2016).

Στον πόλεμο των Τεσσάρων Ημερών, η Ρωσία έδειξε ότι θέτει όρια στην υποστήριξη που δείχνει προς την Αρμενία, παρά τις προσδοκίες των Αρμένιων ότι η συμμετοχή τους σε οργανισμούς, όπως η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση και ο Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ασφάλειά της. Ωστόσο, η συμπεριφορά της Ρωσίας απέναντι στην Αρμενία δεν ήταν η αναμενόμενη, καθώς δεν επέδειξε ιδιαίτερη υποστήριξη προς την Αρμενία, όταν δεχόταν επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν (Shahnazaryan, 2017).

Μία άλλη χώρα που τα συμφέροντά της συνδέονται άρρηκτα με την περιοχή είναι το Ιράν. Το Ιράν υποστηρίζει την Αρμενία ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, με απώτερο στόχο να αποδυναμώσει τον ρόλο που παίζει το Αζερμπαϊτζάν στην περιοχή. Επίσης, έχει αρκετές διαφορές με το Αζερμπαϊτζάν, στο οποίο υπάρχουν πολλές περιοχές με Σιίτες, με το Ιράν να προσπαθεί να τους θέσει υπό την επιρροή του. Ταυτόχρονα, εντός του Ιράν υπάρχει εθνότητα Αζέρων – γεγονός που προκαλεί προστριβές στις σχέσεις των δύο χωρών όσον αφορά τον προσδιορισμό της κατάστασης της εθνότητας. Σε αντίθεση με το Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία διατηρεί καλές σχέσεις με το Ιράν, και έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν ότι πουλούσε όπλα στο Ιράν που χρησιμοποιήθηκαν κατά των Αμερικανών που υπηρετούν στο Ιράκ (Coffey, 2016). Αξίζει να αναφερθεί ότι το Ισραήλ παρέχει στο Αζερμπαϊτζάν την υψηλή τεχνολογία του όσον αφορά την κατασκευή drones που χρησιμοποιεί εναντίον των Αρμενίων στο Nagorno-Karabakh, ενώ το Αζερμπαϊτζάν, από την μεριά του, παραχωρεί στο Ισραήλ τον εναέριο χώρο του πλησίον των συνόρων του με το Ιράν (Hagopian, 2016).

Όσον αφορά τις ΗΠΑ, το Αζερμπαϊτζάν είναι μία χώρα που διαθέτει σημαντική θέση για την καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας ενώ, παράλληλα, αποτελεί μεταφορική οδό για τον αμερικανικό στρατό που έχει βάση στο Αφγανιστάν. Συνεπώς, «η σταθερότητα στην περιοχή του Καυκάσου είναι ζωτικής σημασίας για τα περιφερειακά και διεθνή συμφέροντα της Αμερικής» (Aghayev, 2014). Οι ΗΠΑ επιθυμούν την αποστρατιωτικοποίηση της περιοχής ή -τουλάχιστον- τη μείωση των όπλων και στις δύο πλευρές, προκειμένου να αποφευχθούν ισχυρές συγκρούσεις, αρχής γενομένης από την απομάκρυνση των ελεύθερων σκοπευτών στη γραμμή επαφής μεταξύ του Nagorno-Karabakh και του Αζερμπαϊτζάν (Tarjimanyan, 2017). Σε γενικές γραμμές, όμως, ορισμένοι αναλυτές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την αδράνεια των ΗΠΑ να λάβουν πιο δραστικά μέτρα για την επίλυση του θέματος στην περιοχή, χωρίς να δημιουργείται κενό ισχύος το οποίο θα σπεύσει να εκμεταλλευτεί η Ρωσία (Cohen και Aghayev, 2014).

Συμπεράσματα

Το Nagorno-Karabakh βρίσκεται σε μια περιοχή ιδιαίτερης σημασίας για τη σταθερότητα των χωρών που την περιβάλλουν. Όντας στο εσωτερικό του Αζερμπαϊτζάν, η αρμενική πλειονότητά του το καθιστά εχθρικό έδαφος για τους Αζέρους ενώ, ταυτόχρονα, διεκδικεί την ανεξαρτησία του και την ένωση με την Αρμενία. Οι διαπραγματεύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί όλα αυτά τα χρόνια απέβησαν άκαρπες, χωρίς κάποια σημαντική αλλαγή της κατάστασης, με τη διεθνή κοινότητα να συνεχίζει να καταδικάζει και να μην αναγνωρίζει την εν λόγω οντότητα ως ανεξάρτητο κράτος, αδυνατώντας, όμως, να προβεί σε ουσιαστικές ενέργειες επίλυσης του ζητήματος.

Το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία προσπαθούν εκ νέου να διεξάγουν διαπραγματεύσεις μετά τον πρόσφατο Πόλεμο των Τεσσάρων Ημερών, με την «Ομάδα Minsk» να έχει αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή. Καθώς τα τελευταία χρόνια η περιοχή του Nagorno-Karabakh δεν αποτελεί θέμα προτεραιότητας στην ατζέντα των ΗΠΑ, η Ρωσία έχει αναλάβει δράση, πουλώντας όπλα και στις δύο πλευρές (BBC News, 2015), ενώ διατηρεί και στρατιωτικές βάσεις στο εσωτερικό της Αρμενίας, με απώτερο στόχο την αύξηση της επιρροής της. Το Ιράν συμμετέχει και αυτό, προσπαθώντας να αποφύγει ενίσχυση του Αζερμπαϊτζάν, προκειμένου να αποφύγει προβλήματα με την αζέρικη εθνότητα που υπάρχει στο εσωτερικό του. Παρ’όλες τις προσπάθειες εύρεσης λύσης, κρίνεται ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα, καθώς τα συμφέροντα τόσο των Αρμενίων όσο και των Αζέρων συγκρούονται, από τη στιγμή που και οι δύο επιθυμούν τον απόλυτο έλεγχο του Nagorno-Karabakh. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι να «ξεπαγώσει» η διένεξη των δύο κρατών και να επιλυθεί ειρηνικά, και όχι να αναζωπυρωθεί με αποτέλεσμα να υπάρξουν και άλλες ένοπλες συγκρούσεις.

Πηγές: