Με τον όρο gentrification –ή «εξευγενισμό» όπως έχει καθιερωθεί στα ελληνικά– εννοούμε μια συστηματική πολεοδομική παρέμβαση που αλλάζει το χαρακτήρα μιας υποβαθμισμένης περιοχής της πόλης και οδηγεί στην απομάκρυνση και τον εκτοπισμό των παραδοσιακών κατοίκων και στην εγκατάσταση μεγάλων επιχειρήσεων και νέων, οικονομικά ευκατάστατων, κοινωνικών στρωμάτων.
Συνέπειες του εξευγενισμού είναι η αστρονομική άνοδος των αξιών γης και συχνά η κατάργηση του ιστορικού ύφους, της παραδοσιακής φυσιογνωμίας μιας συνοικίας με στόχο της μετατροπή της σε ένα απέραντο διασκεδαστήριο, όπως, για παράδειγμα, έχει συμβεί με το Γκάζι. Ο όρος «gentrification» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1964 από την κοινωνιολόγο των πόλεων Ρουθ Γκλας. Έκτοτε, η πρακτική αυτή έχει εφαρμοστεί σε μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία, τη Βρετανία και άλλες χώρες της Ευρώπης.
Σήμερα είναι πιο «ιν» να μένει κανείς στο Κουκάκι παρά στο Κολωνάκι ή στα νότια προάστια, με αποτέλεσμα τα ενοίκια να έχουν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη, όπως τείνουν να φτάσουν και στα Εξάρχεια. Πολλοί μικροϊδιοκτήτες στρέφονται στο airbnb — όχι πάντα από απληστία αλλά για να συμπληρώσουν το πενιχρό εισόδημά τους. Καθώς οι προσωρινοί ένοικοι παίρνουν τη θέση των μόνιμων κατοίκων, η έννοια της κοινότητας, της συνέχειας, της ιστορικότητας χάνεται.
Είναι σαφές πως τα Εξάρχεια βρίσκονται στην αιχμή του δόρατος του εξευγενισμού. Η μια πολυκατοικία μετά την άλλη αγοράζεται εξολοκλήρου από εγχώριους και ξένους επενδυτές προς μελλοντική εκμετάλλευση. Το θέμα αυτό δεν είναι αυστηρά πολεοδομικό αλλά έχει πολύ σοβαρή κοινωνική και πολιτική διάσταση. Οι σχεδιασμοί αυτοί, που ευνοούν τα πολυεθνικά real estate και τις επενδύσεις και όχι τους ανθρώπους, δεν περιορίζονται στην κατασκευή του σταθμού του μετρό. Το ζήτημα συνδέεται και με τις επίμονες προσπάθειες αλλοίωσης της φυσιογνωμίας του ιστορικού συγκροτήματος του Πολυτεχνείου και της μετατροπής του από εκπαιδευτήριο και σύμβολο φοιτητικών αγώνων σε μουσείο.
Από τα Ντόκλαντς στη Βαρκελώνη: Ιστορίες «ταξικής αναβάθμισης»
Βίντεο από τις πολυήμερες ταραχές στο Πόρτλαντ ενάντια στην έξωση μαύρων και αυτόχθων οικογενειών ώστε να προχωρήσουν τα σχέδια εξευγενισμού (Δεκέμβρης 2020)
Η βίαιη αλλαγή της κοινωνικής σύνθεσης και του χαρακτήρα μιας περιοχής και ο σταδιακός εκτοπισμός δεν είναι μια διαδικασία αμιγώς τεχνητή, αλλά συνδέεται με τις μεγάλες δημογραφικές, οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές που συντελούνται στην κοινωνία. Το πρόβλημα είναι ότι το τίμημα για όλες αυτές τις αλλαγές που συντελούνται μέσω των επενδύσεων κεφαλαίου το πληρώνουν οι κάτοικοι, κυρίως όσοι προέρχονται από τις ασθενέστερες κοινωνικά και πολιτικά ομάδες.’
Στην πρόσφατη ιστορία υπάρχουν εκατοντάδες περιπτώσεις που ο εξευγενισμός είχε χαρακτηριστικά κοινωνικού πολέμου, με κατεδαφίσεις σπιτιών, αναγκαστικές εξώσεις και ξεσπίτωμα ενοικιαστών, μαζικές αστυνομικές επιχειρήσεις-σκούπα, συλλήψεις και ανεγέρσεις πολυτελών κατοικιών δίπλα σε ερείπια. Αυτές οι βίαιες μορφές εξευγενισμού συγκλόνισαν τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ιδιαίτερα στις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90, καθώς συνδέθηκαν ανοιχτά με τον ριγκανισμό και τον θατσερισμό της περιόδου. Στο Μπρίξτον της Βρετανίας ξέσπασαν γενικευμένες φυλετικές ταραχές, καθώς χιλιάδες αστυνομικοί είχαν ξεχυθεί στους δρόμους προχωρώντας σε συστηματική στοχοποίηση κυρίως νεαρών μαύρων της καραϊβικής κοινότητας. Περισσότερα από 150 κτίρια υπέστησαν φθορές ή τυλίχτηκαν στις φλόγες με τα real estate, ωστόσο, να μην χάνουν ούτε μια μέρα, χτίζοντας πάνω στα αποκαΐδια. Άλλο κλασικό παράδειγμα αποτελεί η εξέγερση στα Ντόκλαντς του Λονδίνου, δίπλα στον Τάμεση, όπου ο εξευγενισμός συνοδεύτηκε από άγριες συγκρούσεις μεταξύ των εργατών στις προβλήτες και των εργολάβων κατασκευών, μεταξύ των παλιών και νέων κατοίκων, μεταξύ ιδιοκτητών και ενοικιαστών.
Ανώτατο στάδιο της διαδικασίας μετατροπής μιας γειτονιάς σε τουριστικό θεματικό πάρκο αποτελεί το φαινόμενο του υπερ-εξευγενισμού, κατά το οποίο τα golden boys των κλάδων που συνοπτικά περιγράφονται ως «FIRE» (finance, insurance, real estate, enterprise: οικονομία, ασφάλειες, κτηματαγορά και επιχειρηματικότητα) εκτοπίζουν ακόμη και τους ευκατάστατους κατοίκους που κατοίκησαν μια περιοχή σε μια προηγούμενη φάση εξευγενισμού της. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε και στη Βαρκελώνη, την πόλη-πρότυπο ανάπλασης και πρότυπο και για τον πρώτο αθηναϊκό εξευγενισμό με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Το 2019 πάνω από 30 εκ. τουρίστες επισκέφθηκαν την πόλη. Eκτοπισμένοι κάτοικοι, εκατοντάδες χιλιάδες που δυσκολεύονται να πληρώσουν τα δυσβάσταχτα ενοίκια, εργαζόμενοι που ταξιδεύουν καθημερινά για αν πάνε στη δουλειά, έχουν άλλες ιστορίες να διηγηθούν.
Υπάρχουν ωστόσο και κάποια λιγοστά παραδείγματα θετικών αναπλάσεων, όπως το τελεφερίκ που εγκαταστάθηκε στο Καράκας, επί διακυβέρνησης Τσάβες, και το οποίο συνδέει τα πάμπτωχα «μπάριος» με το κέντρο της πόλης. Μόνο που αυτό δεν ήταν «εξευγενισμός», όπως επιδιώκεται σήμερα στα Εξάρχεια, αλλά μια φιλολαϊκή πολεοδομική επέμβαση.
Δημήτρης Τζιαντζής
https://prin.gr/2022/08/gentrfication/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου