του Δημητρίου-Μερκουρίου Κόντη*
Το 1976, ο τότε υπουργός των Εξωτερικών της Τουρκίας İhsan Sabri Çağlayangil είχε αναφερθεί στα 3.054 νησιά του Αιγαίου, τα οποία και έδιναν το στρατηγικό πλεονέκτημα στην Ελλάδα έναντι της Τουρκίας στο ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας. Ο τούρκος υπουργός είχε δηλώσει κατηγορηματικά στον τότε υπουργό των Εξωτερικών των ΗΠΑ Henry Kissinger, ότι η Άγκυρα δεν θα αποδεχόταν μια τουρκική υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο, που θα περιοριζόταν σε μια στενή λωρίδα θάλασσας μεταξύ των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των μικρασιατικών ακτών.
Η λύση που είχε προτείνει ο Çağlayangil ήταν Ελλάδα και Τουρκία να αγνοήσουν τις διατάξεις του Δικαίου της Θάλασσας (ΔτΘ) του 1958 και να ξεκινήσουν πολιτικό διάλογο για τον διαμερισμό της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Επίσης ο Τούρκος υπουργός των εξωτερικών έθιξε το ζήτημα μιας πιθανής συνεκμετάλλευσης του Αιγαίου με την Ελλάδα, γεγονός που χαροποίησε ιδιαίτερα τον Kissinger.[1]
Ένας παράγοντας που θα περιόριζε δραστικά τις τουρκικές βλέψεις στο Αιγαίο ήταν οι επερχόμενες μεταβολές στο ΔτΘ, που θα οδηγούσαν κάθε νησιωτικό σχηματισμό να δικαιούται δυνητικά έως 12 ν.μ. Αιγιαλίτιδας Ζώνης, και έως 200 ν.μ. Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), μια καινοτόμα έννοια στο ΔτΘ, που εν τέλει θα επισκίαζε σε σπουδαιότητα την προϋπάρχουσα έννοια της υφαλοκρηπίδας.[2] Η ολοκλήρωση των διεργασιών του UNCLOS III το 1982 οδήγησε στην πανηγυρική δικαίωση των ελληνικών θέσεων, όπως αποτυπώθηκε στο άρθρο 121.2 αναφορικά με το νομικό καθεστώς των νησιών, το οποίο εξομοιώνει τις θαλάσσιες ζώνες των νησιών με αυτές των ηπειρωτικών ακτών.[3]
Η Ελλάδα κύρωσε το UNCLOS III με το Νόμο 2321/1995,[4] πράξη που οδήγησε στην τουρκική απειλή για πόλεμο (casus belli) στη περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει μονομερώς τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ. Οι Τούρκοι κατανοούν από το 1974 ότι εφόσον η Ελλάδα διατηρεί στην κυριαρχία της τις αναρίθμητες νησίδες και βραχονησίδες, που βρίσκονται διάσπαρτες στο Αιγαίο, μπορεί να αποκτήσει ipso jure και το συντριπτικό ποσοστό των θαλασσίων ζωνών του Αρχιπελάγους, χωρίς να χρειαστεί να έρθει πρώτα σε μια συνεννόηση με την Άγκυρα ή να προσφύγει σε διεθνή διαιτησία. Ενδεικτικά, με μια επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο μέγιστο επιτρεπτό όριο των 12 ναυτικών μιλίων, η Ελλάδα αποκτά αυτομάτως την κυριαρχία του 71,5% του Αιγαίου ως χωρική θάλασσα.[5]
Ως αποτέλεσμα του δυσμενούς νομικού πλαισίου, που δημιουργήθηκε με την κύρωση του UNCLOS III από τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών-μελών του ΟΗΕ, η προσπάθεια της Τουρκίας στράφηκε στο να εφεύρει τρόπους, ώστε να ακυρώσει την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου.
Το καινοφανές αυτό τουρκικό δόγμα αποτελείται από δύο συνιστώσες:
-
- Νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, των οποίων η κυριότητα δεν παραχωρήθηκε στην Ελλάδα με διεθνείς συμφωνίες και συνθήκες
- Σύνδεση Κυριαρχίας-Αποστρατιωτικοποίησης
Η ελληνική κυβέρνηση από το 2015 έχει δηλώσει στο Διεθνές Δικαστήριο να εξαιρεθούν τα ζητήματα κυριαρχίας, αποστρατιωτικοποίησης και εύρους των χωρικών υδάτων/εναέριου χώρου από τη δικαιοδοσία του.[6]
Ως αποτέλεσμα, η διέξοδος της Χάγης πρακτικά παραμένει κλειστή, καθώς η Ελλάδα αναγνωρίζει μία και μοναδική διαφορά με την Τουρκία, τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ.
Ποιος είναι σήμερα ο στόχος της Άγκυρας; Ο Murat Sümer (Σουμέρ), πρώην επικεφαλής του ναυτικού τομέα του τουρκικού υπουργείου των Εξωτερικών, είναι κατηγορηματικός. Από τη στιγμή που το ζήτημα του καθορισμού της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου δεν έχει επιλυθεί από το 1974, η μόνη λύση είναι η συνεκμετάλλευση (Joint Development).[7]
Η άποψη αυτή είχε εκφραστεί αρχικά από τον αμερικανό καθηγητή του ΔτΘ Van Dyke το 2005:
Η καθυστέρηση στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, θα μπορούσε επίσης να επιτρέψει στην Τουρκία να προωθήσει την ιδέα ότι οι περιοχές ανοικτής θάλασσας του Αιγαίου (high seas) είναι πλέον de facto ζώνες κοινής δικαιοδοσίας και ότι η Τουρκία έχει ιστορικά δικαιώματα σε αυτά τα ύδατα, που δεν μπορούν να αγνοηθούν σε μια μελλοντική οριοθέτηση.
Ως αποτέλεσμα ο Van Dyke είχε προτείνει συνεκμετάλλευση, ακόμα και αν αυτή θα ήταν αρχικά άτυπη.[8]
Ποιες είναι σήμερα οι επιλογές για την πολιτική της Ελλάδας απέναντι στην Τουρκία στο ζήτημα του Αιγαίου:
Αδράνεια: Με τη σημερινή επιλογή η Ελλάδα δεν θα καρπωθεί ποτέ αυτά που δικαιούται σύμφωνα με το ΔτΘ. Το αποτέλεσμα είναι μια άτυπη συνεκμετάλλευση- συνδιαχείριση του Αιγαίου με την Τουρκία, στην οποία η Άγκυρα θα έχει λόγο για οτιδήποτε συμβαίνει πέρα από τα έξι μίλια των ελληνικών χωρικών υδάτων.
Σχόλιο: Μονιμοποίηση του μορατόριουμ του πρακτικού της Βέρνης, κάτι που πρακτικά συμβαίνει σήμερα και αποδεικνύεται καθημερινά από τα πρόσφατα περιστατικά (βλέπε θαλάσσια πάρκα και καλώδιο Κάσσου).
Πόλεμος: Από τη στιγμή που η Τουρκία δεν αποδέχεται τις ελληνικές θέσεις και το ΔτΘ, τις επιβάλουμε δια της βίας στην Άγκυρα.
Σχόλιο: Η Ελλάδα είναι μια δημοκρατική χώρα, που σέβεται τον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ, δεν απειλεί τις γείτονες χώρες με casus belli, δεν εισβάλει σε τρίτες χώρες, με λίγα λόγια δεν είναι Τουρκία.
Πολιτικός Διάλογος: Πάγια τουρκική επιδίωξη από το 1974, ώστε το ζήτημα του Αιγαίου να μην διευθετηθεί βάσει του ΔτΘ. Επίσης, πάγια επιδίωξη της Ουάσιγκτον, στη λογική ότι όσο Ελλάδα και Τουρκία «συζητούν», δεν υφίσταται το ενδεχόμενο μιας ξαφνικής εμπλοκής στο Αιγαίο.
Σχόλιο: Εάν βρεθεί ελληνική κυβέρνηση που θα ενδώσει στις πιέσεις, οι Τούρκοι θα πάρουν στο Αιγαίο (και στην Ανατολική Μεσόγειο) περισσότερα από αυτά που θα έπαιρναν μέσω μιας Διεθνούς Διαιτησίας βάσει του ΔτΘ, του οποίου οι βασικές διατάξεις έχουν καταστεί εθιμικό δίκαιο.
Επέκταση στα 12 μίλια: Η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. λύνει μονομερώς το πρόβλημα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, όχι όμως και της Ανατολικής Μεσογείου. Θεωρείται απίθανο ελληνική κυβέρνηση να προβεί σε μια τέτοια κίνηση χωρίς ισχυρές εγγυήσεις από τις ΗΠΑ, χωρίς τη συναίνεση της Ρωσίας, των χωρών του Ευξείνου Πόντου, αλλά και των χωρών-μελών της ΕΕ.
Σχόλιο: Η επέκταση στα 12 μίλια έχει συζητηθεί από το 1974. Θα πρέπει να εξεταστεί εάν η τότε αρνητική στάση της Διεθνούς Κοινότητας οφειλόταν στην στρατιωτική κυβέρνηση και στον δικτάτορα Ιωαννίδη και αν σήμερα η στάση της μπορεί ή έχει σε έναν βαθμό μεταβληθεί. Παραμένει ένα νόμιμο δικαίωμα της Ελλάδας, που απορρέει από το ΔτΘ, η εφαρμογή του όμως στην πράξη εμπεριέχει πολλές δυσκολίες, καθώς επίσης συνδέεται με το ζήτημα των Διεθνών Στενών, που θα προκύψουν στο Αιγαίο, στο οποίο οι ΗΠΑ δίνουν τεράστια έμφαση από το 1973. Το πρόβλημα που ανακύπτει είναι πώς θα εφαρμοστούν οι σχετικές διατάξεις του ΔτΘ περί «πλου διέλευσης» (transit passage).
Προσφυγή στη Χάγη: Η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο ήταν εξαρχής η καλύτερη επιλογή για την Ελλάδα και η επιλογή της κυβέρνησης Κωσταντίνου Καραμανλή. Σήμερα η Τουρκία αποδέχεται τη λύση της Χάγης, μόνο εάν η Ελλάδα αποδεχτεί να συζητήσει ζητήματα κυριαρχίας και αποστρατιωτικοποίησης.
Σχόλιο: Δεν υπάρχει ελληνική κυβέρνηση, που να αναλάβει το πολιτικό κόστος μιας τέτοιας κίνησης, παρόλο που οι τουρκικές θέσεις είναι εξαιρετικά αδύνατες και ως προς το ζήτημα της κυριαρχίας των νησίδων και βραχονησίδων του Αιγαίου, και ως προς τη σύνδεση κυριαρχίας-αποστρατιωτικοποίησης.
Συμπέρασμα: Όλες οι επιλογές είναι εξίσου δυσοίωνες. Στη λογική του «το μη χείρον βέλτιστον», η τελευταία επιλογή ίσως να είναι και η λιγότερο οδυνηρή, καθώς θα οδηγούσε σε πλήρη αιφνιδιασμό της Τουρκίας, ενώ ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ του Αιγαίου θα μετατρεπόταν και πάλι από πολιτικό σε καθαρά νομικό/ιστορικό ζήτημα.
*Ο Δημήτριος-Μερκούριος Κόντης είναι υποψήφιος διδάκτορας διπλωματικής ιστορίας της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ
[1] E. C. Keefer and L.W. Van Hook (επιμ.), 2007, Foreign Relations of the United States, 1969–1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973–1976, Washington: United States Government Printing Office, Document 245. Memorandum of Conversation, New York, August 14, 1976, 10 a.m.
[2] Για τη σημασία της ΑΟΖ στο νέο ΔτΘ βλέπε Βενιαμίν Καρακωστάνογλου,1998, Η αποκλειστική Οικονομική Ζώνη στο νέο Δίκαιο της Θάλασσας, Το νομικό καθεστώς με έμφαση στην αλιεία, Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ, διδακτορική διατριβή (ελεύθερη πρόσβαση από το Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών)
[3] Καρακωστάνογλου 1998, σελ.378
[4] Νόμος 2321/1995 – ΦΕΚ 136/Α/23-6-1995, Κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της θάλασσας και της Συμφωνίας που αφορά την εφαρμογή του μέρους XI της Σύμβασης,
https://www.e-nomothesia.gr/diethneis-sunthekes/nomos-2321-1995-phek-136-a-23-6-1995.html
[5] Aggelos M. Syrigos and Thanos Dokos, 2020, Atlas of Greek-Turkish Relations, Athens: Kathimerini, σελ. 16
[6] ICJ, “Declarations recognizing the jurisdiction of the Court as compulsory”
https://www.icj-cij.org/declarations/gr
[7] Murat Sümer,2023, “Circumnavigating the Aegean question: Joint Development of the Aegean Sea by Greece and Türkiye”, PEACE & SECURITY – PAIX ET SÉCURITÉ INTERNATIONALES, EuroMediterranean Journal of International Law and International Relations (11)
[8] Van Dyke, J.M. 2005. “An Analysis of the Aegean Disputes under International Law,” Ocean Development & International Law 36 (1): 63-117, σελ. 101
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου